In een gezonde, groene tuin van gemiddelde grootte zit zo’n 30 kilo aan bodemleven. Dit zijn bodemdieren en micro-organismen, zoals gisten en schimmels. Bodemdieren zijn dieren die op, net boven of in de bodem leven. Denk bijvoorbeeld aan regenwormen, pissebedden en mieren. Bodemdieren en micro-organismen zijn belangrijk voor een gezonde bodem. Ze zorgen voor voedingsstoffen voor de planten, houden de bodem luchtig en zijn zelf ook voedsel voor grotere dieren, zoals vogels en egels. Op deze manier vormen ze een belangrijke schakel in de voedselketen. Ook spelen bodemdieren en micro-organismen een rol bij het voorkomen van ziekten en plagen.

Tips voor een gezonde bodem

Welke grondsoort heb je?

Er zijn 4 belangrijke eigenschappen die de vruchtbaarheid van de bodem bepalen: waterdoorlatendheid, luchtdoorlatendheid, voedingsrijkheid en zuurgraad. Op vrijwel elke grond kan je een mooie tuin creëren, als je maar weet welke grondsoort het is. Bij het kiezen van planten voor je tuin is het ook belangrijk dat je rekening houdt met de grondsoort.

Zand is de moeilijkste tuingrond. De groei op klei, löss, leem en zavel is over het algemeen beter. Je kan de groeiomstandigheden op moeilijkere gronden verbeteren door groenbemesters te laten groeien, door het toevoegen van compost of organische mest, door te mulchen én door het verbeteren van de toevoer en/of aanvoer van water.

Wil je weten welk soort bodem jij in de tuin hebt? Zoek dan op je locatie op deze bodemkaart van Nederland. Hieronder vind je meer informatie over de meest voorkomende grondsoorten in Nederland: hoe je deze herkent, hoe vruchtbaar de bodem is en hoe je deze kan verbeteren.

Een gezonde bodem werkt als een spons

Een gezonde bodem heeft een goede waterhuishouding. Dit heeft twee voordelen:

• Goede grond houdt het water beter vast. Daardoor kan de tuin beter tegen hevige regenval.
• De bodem geeft het water weer af aan planten wanneer die het nodig hebben. Zo kunnen planten in een gezonde, luchtige grond een goed wortelstelsel ontwikkelen. En in droge tijden vinden ze gemakkelijker water diep in de grond. 

Zo laat je de bodem goed werken

Hoeveel water grond vasthoudt en weer afgeeft, hangt af van de soort grond. Zo houdt zandgrond water niet goed vast en geeft kleigrond water juist niet af aan de planten. Planten moeten in kleigrond daarom harder hun best doen om het water op te nemen. Voor beide bodemtypes helpt het om organisch materiaal in te mengen. Zandgrond houdt dan water beter vast en kleigrond wordt er luchtiger van. Meng het organische materiaal alleen oppervlakkig door de bodem om verstoring van het bodemleven zoveel mogelijk te voorkomen. 

Bedek de bodem 

Ook het bedekken van grond met organisch materiaal helpt bij het vasthouden van vocht in de bodem. Hiermee houd je de bodem koeler en ga je verdamping van water tegen. Je kan hiervoor bodembedekkers gebruiken, zoals houtsnippers, cacaodoppen of boomschors. Mulching met gemaaid gras of het aanplanten van bodembedekkende planten helpt ook goed. 

Stimuleer het bodemleven

Een rijk bodemleven zorgt voor een gezonde bodem. Met deze tips stimuleer je het bodemleven in jou tuin.

Laat de bodem zoveel mogelijk met rust

Het beste dat je kan doen om het leven in de bodem te helpen is de bodem met rust te laten. Ploeg je tuin niet elke maand en zelfs niet ieder jaar om. Hiermee verander je de zuurstofhuishouding in je grond waardoor je het bodemleven verstoort. Ook vernietig je schimmeldraden en gangetjes die bodemdieren hebben gemaakt. Schoffelen of woelen kan wel. Ga je je grond omploegen? Gebruik dan een riek in plaats van een schop. Zo richt je zo min mogelijk schade aan. Frezen kan je beter nooit doen. Dit heeft een erg negatieve impact op een gezonde bodem, omdat je met frezen de grond nog fijner maakt en daarmee nog meer verstoort dan met een riek of schop.

Maak je tuin zo groen mogelijk

Zorg dat een zo groot mogelijk deel van je tuin onverhard is. Hoe meer planten je hebt, hoe meer je het bodemleven in jouw tuin helpt. Let er ook op dat je tuin het hele jaar door zoveel mogelijk bedekt is met bodembedekkende planten.

Laat herfstbladeren en oude takken liggen

Herfstbladeren zijn voedsel voor bodemdieren. Zo smullen pissebedden bovengronds van de bladeren. Daarnaast wordt een deel van de bladeren door bodemdieren zoals regenwormen de grond in getrokken. Wat overblijft van de blaadjes wordt door bodemschimmels opgeruimd. Plantafval, maar ook oude takken en stammen, dienen als beschutting voor dieren. Zo kan een composthoop bodemdieren bijvoorbeeld een plek geven om te overwinteren.

Zorg voor variatie in de bodem

Creëer in een tuin met zanderige grond bijvoorbeeld wat plekjes met rijke grond. En in een tuin met rijke grond wat zanderige plekjes. Je kan ook variatie in de bodem creëren door af te wisselen met de hoogte van de grond. Haal op de ene plek bijvoorbeeld wat zand weg zodat dat gedeelte lager ligt en het daar natter wordt. Op een andere plek kan je dit zand dan weer toevoegen. Op al die verschillende plekjes voelen zich weer andere beestjes prettig. Zo zorg je voor meer biodiversiteit.

Zorg voor (stilstaand) water in je tuin

Water draagt bij aan een gezonde en vruchtbare grond. Leg bijvoorbeeld een vijver aan in je tuin. Of vang regenwater op met een greppel of regenwatervijver. Je kan zelfs een minimoeras in je tuin creëren: een drassige, natte bodem met een laagje water erop.

Verwijder planten zonder kluit

Wil je je planten vervangen? Verwijder oude planten dan met kale wortels zonder aarde eromheen. Of zaag het bovengrondse deel af en laat de kluit helemaal in de bodem. In de aarde rondom de wortels zit namelijk veel bodemleven. Je kan overtollig plantenmateriaal ook gewoon door de bodem scheppen.

Laat de bodem ademen

Niet alleen de vruchtbaarheid van de bodem is belangrijk, maar ook de structuur van de bodem. Met een losse bodemstructuur kunnen plantenwortels de voedingsstoffen in de bodem makkelijk bereiken. Voordeel van een luchtige bodem is ook dat die meer water vasthoudt, zodat je minder vaak hoeft te sproeien. Je kunt de bodem luchtiger maken door beluchtingsgaten in de grond te prikken of door planten te laten groeien die met hun wortels de grond luchtiger maken. Het bodemleven dat je daarmee plek geeft, helpt zelf ook de bodem weer luchtig te houden.

Hoe weet je of bodemverbetering nodig is?

Als de bodem van de tuin niet goed is, kun je zelf inschatten of de planten bodemverbetering en extra voedingsstoffen nodig hebben. Om te bepalen of dit nodig is, zijn er – naast het type bodem en de bodemstructuur – nog een paar dingen waarop je kunt letten:

• Planten met opvallend kleine bladeren die licht zijn van kleur
• Gele of bruine randen aan bladeren die niet door watertekort of door de zon komen. 
• Paarse verkleuringen aan het blad en slechte groei van eventuele vruchten, zoals bessen

Doen je planten het telkens niet goed, ondanks alle zorg en aandacht? Of ga je een nieuwe tuin aanleggen? Dan kan een bodemanalyse zinvol zijn, zodat je weet of bepaalde voedingsstoffen ontbreken. Je kunt een monster nemen en opsturen naar een bodemanalysebureau. Of ga langs bij een tuincentrum dat deze dienst aanbiedt.

Bodemverbeteraars en meststoffen

Hieronder lees je meer over verschillende bodemverbeteraars en meststoffen: waarvan ze zijn gemaakt, of ze de bodem verbeteren en verrijken, en welke impact ze hebben op het milieu. 

Wat moet ik kiezen?

Extra voeding en bodemverbetering is niet altijd nodig in de tuin of voor je gazon. Zeker niet als je maar weinig organisch materiaal afvoert uit je tuin, zoals snoeiafval, bladeren of geoogste groenten. Als het wel nodig is om planten te ondersteunen, kies dan in eerste instantie voor bodemverbetering uit eigen tuin. Bijvoorbeeld door te mulchen of gemaaid gras of bladeren te laten liggen. Of door zelf bladaarde of compost te maken van materiaal uit de tuin. Daarmee creëer je een natuurlijke kringloop. De bekendste commerciële bodemverbeteraars zijn tuinaarde, tuinturf en compost. Kies je hiervoor, let dan op keurmerken en vermijd producten met turf.

Wil je toch mest gebruiken?

Planten in potten

Potgrond verwarren mensen vaak met een bodemverbeteraar. Zoals de naam al aangeeft is het niet bedoeld voor in de tuin, maar voor potplanten. Er zit veengrond (turf) en voedingstof in potgrond voor de plant.

Gebruik jij potgrond voor je planten in potten en bloembakken? In gewone potgrond zit meestal afgegraven veengrond (turf) en dit veroorzaakt veel CO2-uitstoot. In veengrond zit namelijk CO2 opgeslagen die in de lucht komt bij het afgraven. Naast CO2-uitstoot tast het afgraven van veen ook het landschap aan. Kies dus liever voor potgrond zonder veen, zoals potgrond op basis van kokos.

Kan je geen potgrond zonder veen vinden? Kijk dan naar het keurmerk op de verpakking van potgrond met veen. Veen is in Nederland nog vaak het hoofdbestanddeel van potgrond. Van de potgrondkeurmerken stellen MPS-potgrond, EU Ecolabel en Quality Mark Good Soil eisen aan de hoeveelheid veengrond (turfgehalte).