Tips voor een gezonde bodem

Laat de bodem ademen

Voor een goede voedingsbodem zijn twee dingen belangrijk: de juiste voedingsstoffen én een bodemstructuur waardoor plantenwortels deze voedingsstoffen makkelijk kunnen bereiken.

Test: graaf een kuil

De bodem van je tuin moet kunnen ‘ademen’ en daarvoor is een losse structuur nodig. Voordeel van een luchtige bodem is ook dat die meer water vasthoudt, zodat je minder vaak hoeft te sproeien. Je kunt dit testen door een kuil te graven. Als de grond kruimelig uiteenvalt, heeft jouw tuin een goede bodemstructuur. Valt het resultaat tegen en is de grond niet erg los, dan helpt het om wat compost door de bovenlaag te scheppen. Plakkerige kleigrond kun je met basaltmeel verbeteren – dit is te koop in tuincentra.

Welke grondsoort heb je?

Op vrijwel elke grond kun je een mooie tuin creëren, als je maar weet welke soort het is. Zo herken je verschillende grondsoorten:

• Kleigrond bestaat uit hele fijne, plakkerige deeltjes en valt in grote brokken uiteen als je spit. Klei houdt water goed vast, maar kan daardoor ook zompig worden. Zware, vette kleigrond is lastig te bewerken, maar wel erg vruchtbaar.
• Zandgrond valt makkelijk uit elkaar, de gronddeeltjes zijn grover dan klei. De grond voelt korrelig aan. Zandgrond is goed waterdoorlatend, maar voedingsstoffen spoelen ook makkelijker weg.
• Zavelgrond is een tussenvorm die water en voedingsstoffen redelijk goed kan vasthouden.
• Veengrond bestaat grotendeels uit een dikke laag vergane takken en bladeren (humus). Veengrond is heel vruchtbaar. Je herkent deze grondsoort aan de zwarte kleur en de wat vochtige, sponsachtige structuur.

Mest en bodemverbeteraars

Ook al is de bodem van je tuin van nature niet erg vruchtbaar, dan kun je er met de juiste bemesting en bodemverbeteraars toch goede tuingrond van maken. Je komt grofweg 4 bodemverbeteraars tegen als je de grond beter geschikt wilt maken voor beplanting:

1. Compost verbetert de bodemstructuur, zodat plantenwortels de voedingsstoffen beter kunnen opnemen. Je kunt ook zelf compost maken.
2. Dierlijke mest bevat iets meer voedingsstoffen dan compost en verbetert ook de bodemstructuur. Organische mest is een combinatie van dierlijke mest en compost. Het voordeel van deze bodemverbeteraar is dat het voedingsstoffen langzaam afgeeft aan de bodem.
3. Kunstmest bevat de juiste voedingsstoffen, maar verbetert de bodemstructuur niet. Bovendien belast kunstmest het milieu meer. Bij kunstmest gaat de afgifte van voedingsstoffen zó snel dat planten kunnen 'verbranden' als je te veel gebruikt. De planten krijgen dan gele bladeren en verwelken. Een bodem die is bemest met organische mest houdt de voedingsstoffen beter vast.
4. Potgrond verwarren mensen met een bodemverbeteraar. Zoals de naam al aangeeft is het niet bedoeld voor in de tuin, maar voor potplanten. Er zit veengrond (turf) en voedingstof in potgrond ten behoeve van een plant. Het afgraven van veengrond veroorzaakt veel CO2-uitstoot en kan het landschap aantasten.

Compost: de milieuvriendelijkste keuze

Compost ontstaat door de vertering van plantaardig materiaal. Dit is de milieuvriendelijkste bemesting, vooral omdat je voedingsstoffen (plantenresten) uit de tuin hergebruikt. Compost houdt het bodemleven met nuttige bacteriën in evenwicht en gaat ziekteverwekkers tegen.

Compostwater als oppepper

Compost kun je het beste door de bovenste grondlaag mengen. Dit stimuleert het bodemleven, waardoor de grond losser wordt en plantenwortels de voedingsstoffen beter kunnen opnemen. Ook over het gazon kun je een dun laagje compost strooien. Voor planten die een extra oppepper nodig hebben, is compostwater heel geschikt. Je maakt dit door gelijke delen compost en water te mengen.

Maak je eigen compost

Je kunt eenvoudig zelf compost maken: daarmee spaar je je portemonnee en het milieu. Groente- en fruitresten en tuinafval kunnen over het algemeen prima op de composthoop. Koop je kant-en-klare compost, kijk dan op de Keurmerkenwijzer voor de milieuvriendelijkste keuzes.

Biologische meststoffen

Er worden ook meststoffen en potgrond verkocht als biologisch. Hiermee wordt niet bedoeld dat de potgrond zelf biologisch is (dat kan niet, aangezien het geen landbouwproduct is), maar dat het is toegestaan als bodemverbeteraar/meststof in de biologische landbouw. De ingrediënten moeten dan van plantaardige, dierlijke, microbiële of minerale oorsprong zijn. Ook stalmest, gecomposteerd GFT-afval en turf (veengrond) zijn toegestaan. Voor biologische potgrond is, in tegenstelling tot biologische voedingsmiddelen, geen keurmerk. 

Verse of gedroogde koemest

De milieunadelen van dierlijke mest hangen vooral af van de veehouderijsoort. Koemest is de meest gebruikte dierlijke tuinmest. De gedroogde koemestkorrels die je in tuincentra koopt, zijn soms vermengd met wat (snel werkende) kippenmest. Deze mest is vrij van onkruiden, ziektekiemen en insecten.

Kunstmest belast het milieu

De productie van kunstmest kost veel energie en veroorzaakt de uitstoot van het sterke broeikasgas lachgas. Bovendien komen hierbij schadelijke stoffen vrij zoals cadmium, arseen en radioactief radium. Wat meetelt voor de milieubelasting is ook dat een van de grondstoffen van kunstmest, fosfaaterts, schaars is. Gebruik dus liever organische mest om je bodem te verbeteren.

Kies de juiste soort

Kies je toch voor kunstmest, gebruik dan de soort die past bij jouw tuin. Waaraan heeft de bodem gebrek? Op de verpakking staat onder 'samenstelling' hoeveel procent stikstof (eerste cijfer), fosfaat (tweede cijfer) en kalium (derde cijfer) erin zit. Een eventueel vierde cijfer geeft de hoeveelheid magnesium weer.

Wanneer en hoeveel mest?

Wanneer heeft je tuin extra voedingsstoffen nodig? Planten hebben meestal genoeg aan één keer bemesten, vlak voor of tijdens het groeiseizoen (maart). Rozen en eenjarige planten doen het beter als je ze nog een tweede keer mest geeft (juni). Ook het gazon kun je het beste twee keer per jaar bemesten.

Te veel mest verzwakt je planten

Compost kun je in een laagje van 1 cm uitstrooien over de border en het gazon. Kijk voor de hoeveelheid gedroogde dierlijke mest op de verpakking. Zandgrond heeft meer mest en bodemverbetering nodig dan veen- of kleigrond. Gebruik nooit te veel mest, want dat verzwakt je planten juist. Bovendien spoelt de overtollige mest weg als het regent en dat vervuilt het grond- en oppervlaktewater.

Planten in potten

Gebruik jij potgrond voor je planten in potten en bloembakken? In gewone potgrond zit meestal afgegraven veengrond (turf) en dit veroorzaakt veel CO2-uitstoot. In veengrond zit namelijk CO2 opgeslagen die in de lucht komt bij het afgraven. Naast CO2-uitstoot tast het afgraven van veen ook het landschap aan. Kies dus liever voor potgrond zonder veen, zoals potgrond op basis van kokos.

Kun je geen potgrond zonder veen vinden? Kijk dan naar het keurmerk op de verpakking van potgrond met veen. Veen is in Nederland nog vaak het hoofdbestanddeel van potgrond. Van de potgrondkeurmerken stelt alleen MPS-potgrond eisen aan de hoeveelheid veengrond (turfgehalte). Lees meer over potgrondkeurmerken en bekijk alle keurmerken voor bloemen- en tuin.

Als niets lijkt te helpen in je tuin

Doen je planten het telkens niet goed, ondanks alle zorg en aandacht? Of ga je een nieuwe tuin aanleggen? Dan kan een bodemanalyse zinvol zijn, zodat je weet of bepaalde voedingsstoffen ontbreken. Je kunt testers kopen bij tuincentra of een bedrijf inschakelen. Ook de landelijke organisatie van hobbytuinders Avvn biedt bodemanalyses aan (de analyse kost € 60, inclusief een natuurvriendelijk bemestingsadvies).