Wilde bijen en honingbijen zijn onmisbaar voor de fruitteelt en het verbouwen van andere gewassen. Maar bijen hebben het moeilijk: er sterven veel bijen en een groot aantal soorten is in het voortbestaan bedreigd. Bijensterfte komt door te weinig aanbod van bloemen, gebruik van bestrijdingsmiddelen (met in het bijzonder neonicotinoïden), en ziektes en parasieten. Ontdek wat je kunt doen om bijen te helpen.

Tips voor bijen in je tuin

Kies de juiste bloemen

Met de juiste bloemen en planten maak je je tuin aantrekkelijk voor bijen. Inheemse bloemen, die oorspronkelijk in Nederland voorkomen, zijn belangrijk. Vooral wilde bijen hebben genoeg bloeiende planten nodig in de omgeving van hun nest, omdat ze niet ver vliegen.

Bijvriendelijke bloeiwijze

Sommige bloemen bloeien lastig voor insecten zoals bijen. Het gaat erom dat de voeding goed bereikbaar is. Bijen houden van bloemen die open bloeien met enkelvoudige vulling en raken gefrustreerd door drukke dubbelgevulde bloemen. Let dus op dat je bloeiende bloemen krijgt waar bijen makkelijk bij het stuifmeel en de nectar kunnen.

Zorg voor een ‘bijenboog’

Bijen hebben van het vroege voorjaar tot de late herfst voldoende bloemen nodig. Plant of zaai dus bloemen die in verschillende maanden bloeien, zo creëer je een ‘bijenboog’. Op de bloemetjes- en bijtjeskalender vind je per maand voorbeelden van bloemen waar bijen dol op zijn.

Tuinier gifvrij: vermijd bestrijdingsmiddelen

Gebruik geen spuitbussen, korrels, kakkerlak- en mierenlokdozen, houtverf, vlooienbanden of vliegenvangers waar voor bijen schadelijke stoffen inzitten. Op Ctgb.nl vind je uitleg over producten waar neonicotinoïden in kunnen zitten.

Op plagen in de tuin bestrijden en schimmels en vraatinsecten vind je tips om milieuvriendelijk plagen tegen te gaan.

Plekken om te nestelen

Je kunt bijen helpen door ze een goed plekje te geven om te nestelen. Wat een goede nestelplek is hangt van de bijensoort af. Wilde bijen en hommels maken nesten in de grond of in rommelhoekjes met vermolmde stronken en holle takjes. Zonnige, niet vol begroeide plekjes zijn favoriet voor bijen die in de grond nestelen. Laat in de winter ook wat uitgebloeide planten staan. Zet een schoteltje leem neer voor metselbijen. Sommige bijensoorten kun je helpen met een nestkast, beter bekend als een bijenhotel.

Wat is een geschikt bijenhotel?

Een bijenhotel koop je kant-en-klaar bij het tuincentrum of kun je zelf maken van simpele materialen als rietstengels, bamboestokjes en houtblokken waarin je gaten boort. Je kunt het hotel zo klein en groot maken als jij wilt.

Let bij zowel een zelfgemaakt als een gekocht bijenhotel op de houtsoort, de typen gangen (gaatjes) en of het waterdicht is. Het liefst zijn de gaatjes verschillend van grootte en diepte (4 tot 20 cm diep en 3 tot 8 mm doorsnee). Schuur splinters weg, zodat de voorkant glas is afgewerkt. Als je dit niet doet, kan het de vleugels van de bijen en insecten in je hotel beschadigen.

De achterkant van de stengels en gaten moet dicht zijn. Dit kun je doen met een beetje klei of een watje. Het is belangrijk dat je de rietstengels in het bijenhotel goed vastzet, bijvoorbeeld met klei of door ze vast te klemmen met stokjes. Als ze los zitten, kunnen vogels ze los trekken om de larven in de stengels op te eten. Met vogelgaas aan de achterkant voorkom je dat vogels de stengels leegpikken. Zorg voor een hotel met een waterdicht afdakje tegen regenwater.

Kies de juiste plek voor je hotel om te zorgen dat je bijen op bezoek krijgt. Plaats het bijenhotel op een zonnige plek met de opening naar het zuiden. Als je geen bijen op bezoek krijgt staat je bijenhotel niet op de goede plek. Na drie of vier jaar is het hotel aan vervanging toe, vanwege schimmelgroei. Laat het wel nog een jaartje ergens anders in de tuin staan zodat eventuele larven nog kunnen ontsnappen voordat je de stengels of het hotel vervangt. Zorg ervoor dat in de omgeving voldoende bijenvriendelijke bloemen staan. Op Bestuivers.nl vind je meer tips voor bijenhotels.

Vraag je gemeente om minder vaak te maaien

Houdt jouw gemeente bermen en parken keurig kort? Vraag of ze voortaan bloemen laten staan. Bijvoorbeeld door pas na de bloeitijd te maaien of niet alle bloemenperken tegelijk te maaien. Bijen hebben dan meer voedsel. In sommige gemeenten kun je zakjes met zaden van wilde bloemen krijgen om in je eigen tuin te zaaien. Vraag je gemeente naar de mogelijkheden. Lees ook meer over gras en leven in je gazon.

Oorzaken bijensterfte

Bijen hebben het moeilijk in Nederland. Van de 359 bijensoorten die ooit in Nederland voorkwamen, staat meer dan de helft op de lijst van bedreigde soorten (Rode Lijst) en er zijn al 46 verdwenen. Er zijn verschillende oorzaken voor de bijensterfte.

Eén oorzaak is het gebrek aan voedsel: door de intensieve landbouw en verstedelijking zijn er minder (verschillende) bloemen. Vooral wilde bijen hebben daar last van: ze zijn afhankelijk van bloemen in hun directe omgeving. Honingbijen en hommels kunnen langere afstanden vliegen en hebben dus meer mogelijkheden om voedsel te vinden. Honingbijen hebben meer last van parasieten zoals de varroamijt, waardoor zelfs complete bijenvolken sterven. Tot slot is ook het gebruik van bestrijdingsmiddelen, met in het bijzonder neonicotinoïden, waarschijnlijk een belangrijke oorzaak.

Neonicotinoïden: schadelijke pesticiden voor bijen

Neonicotinoïden zijn bestrijdingsmiddelen (pesticiden) tegen insecten die planten eten of leegzuigen. Als zaden ermee zijn behandeld, verspreidt het gif zich door de hele plant nadat het zaad ontkiemd is. Via de nectar en het stuifmeel van de bloemen komt het bij de bijen terecht. Heel kleine hoeveelheden van de stof zijn al giftig. Het gif breekt moeilijk af en blijft lang in de grond of het water aanwezig. Het is onduidelijk hoeveel bloeiseizoenen het gif in de planten blijft nadat ze zijn behandeld.

Boeren in de land- en tuinbouw maken veel gebruik van deze bestrijdingsmiddelen, al neemt het gebruik af. Biologisch eten helpt: zo stimuleer je een landbouw zonder neonicotinoïden. Ook in mierenlokdozen en vliegenvangers die gewoon in de winkel te koop zijn komen neonicotinoïden voor. Lees meer over bestrijdingsmiddelen en het milieu.

Bijen, hommels en wespen lijken op het eerste oog op elkaar. Toch zijn het echt andere insecten. Bijen eten nectar en stuifmeel van bloemen. Hommels doen dit ook, zij zijn vaak hariger dan bijen. Ze laten mensen meestal met rust, tenzij ze zich erg bedreigd voelen. Wespen komen op alle zoetigheid af en zijn agressiever. Meestal zijn het wespen die ’s zomers overlast geven en heb je van bijen en zeker hommels geen last. Lees milieuvriendelijke tips tegen overlast door wespen.

Meer informatie

• Bekijk de acties van De Bijenstichting voor bijen en hommels
• De Nederlandse Bijenhoudersvereniging organiseert activiteiten voor imkers en andere bijen-geïnteresseerden.
• Een lijst met producten waar neonicotinoïden in zitten vind je op Ctgb.nl.
• Wil je meer weten over wilde bijen (wat eten ze, waar maken ze een nest): ga naar Wilde Bijen.