Zonder dat je het doorhebt, kun je het leven van dieren en planten verstoren. Dat is niet goed voor de natuur en biodiversiteit en daarbij kun je de wet overtreden. Bijvoorbeeld als je je huis gaat isoleren, een aanbouw plaatst, naden en kieren in je gevel dichtmaakt, als je zonnepanelen laat installeren, wanneer je flink gaat snoeien of een schuurtje weghaalt. Het is belangrijk om te weten waar je op moet letten bij maatregelen rond je huis, zodat je geen beschermde soorten in gevaar brengt. Ook als je iets door een bedrijf laat doen, ben jij als opdrachtgever verantwoordelijk om de natuur te beschermen.

Wanneer gelden er regels voor natuurbescherming?

Wetgeving om biodiversiteit te beschermen

De regels zijn nodig om natuurgebieden en plant- en diersoorten in Nederland te beschermen. De wet moet ervoor zorgen dat de soortenrijkdom van planten en dieren in de natuur blijft bestaan en dat kwetsbare soorten niet verdwijnen. De aanwezigheid van verschillende plant- en diersoorten zorgt ervoor dat de natuur tegen een stootje kan. Wereldwijd en ook in Nederland staat de biodiversiteit onder druk omdat soorten verdwijnen.

De wet is gericht op het beschermen van planten en dieren die hier van nature voorkomen (dat noemen we ook wel ‘inheemse flora en fauna’). Het gaat om veel planten en dieren in de natuur, maar bijvoorbeeld niet om huisdieren of duiven in de stad. Sommige soorten - zoals verschillende soorten vleermuizen, gierzwaluwen en steenuilen - zijn zo kwetsbaar in Nederland dat ze extra bescherming nodig hebben. In de wet staan extra voorschriften om de kwetsbare inheemse soorten te beschermen.

Het is algemeen verboden om dieren te hinderen, verstoren en doden. Bijna iedereen weet dat je niet op dieren mag jagen of zomaar een boom mag omkappen in het bos. Maar de wet gaat nog een stukje verder. Je mag ook geen nestplekken weghalen of beschermde dieren verstoren in en rond je huis. En dat kan gebeuren bij sommige maatregelen zoals na-isolatie, een verbouwing, zonnepanelen plaatsen of naden en kieren dichten.

Natuurbescherming en huizen verduurzamen

De wetgeving voor natuurbescherming zit soms in de weg bij het verduurzamen van huizen. Volgens de regels moeten woningeigenaren voorafgaand aan een aantal verduurzamingsmaatregelen eerst duur en tijdrovend ecologisch onderzoek laten doen. Daarom heeft de overheid samen met provincies en verschillende andere partijen gewerkt aan een landelijke oplossing. Deze landelijke oplossing bestaat uit verschillende onderdelen:

• Op lange termijn: het soortenmanagementplan
• Als onderdeel van de oplossing voor de korte termijn: natuurvriendelijk isoleren

Natuurvriendelijk isoleren

Om ervoor te zorgen dat woningeigenaren zo veel mogelijk door kunnen met isoleren zonder individueel ecologisch onderzoek of vergunning, is als tijdelijke oplossing gekozen voor natuurvriendelijk isoleren. Met natuurvriendelijk isoleren wordt voorkomen dat er beschermde dieren worden verstoord of gedood tijdens de werkzaamheden. Dat is belangrijk om dieren te beschermen. Er zijn steeds meer bedrijven die werken volgens deze methode.

Natuurvriendelijk isoleren werkt zo:

• Rekening houden met broedseizoenen van vogels en kraam- en overwinteringsperiode van vleermuizen. Dit kan betekenen dat het isolatiebedrijf nog even moet wachten tot ze kunnen starten met de werkzaamheden. Zorg dat je alle afspraken al hebt gemaakt, zodat je zo snel mogelijk kan beginnen.
• Kapjes plaatsen over openingen zoals gaten in de gevel. Dankzij deze ‘exclusion flaps’ kunnen vleermuizen wel wegvliegen, maar niet terug.
• Vervangende verblijfplaatsen voor beschermde dieren maken door ruimte over te laten in de spouw. Dit wordt afgescheiden met borstels: het heeft een verwaarloosbaar effect op energiebesparing en geen extra risico op vochtproblemen.
• Natuurvriendelijk isolatiebedrijf doet een melding van de werkzaamheden bij de provincie.

Om ervoor te zorgen dat in deze tussenperiode toch niet te veel beschermde dieren worden verstoord of hun verblijfplaats kwijt raken, heeft de overheid een paar randvoorwaarden gesteld:

• Aan het natuurvriendelijk isoleren zonder ecologisch onderzoek of vergunning is een maximum gesteld per buurt. Is het maximum bereikt in jouw buurt, dan schuiven de werkzaamheden door naar het eerstvolgende beschikbare moment. Je moet dan dus even wachten, maar regel alles alvast met het isolatiebedrijf, zodat je weet dat de maatregelen plaats gaan vinden.
• De uitzondering van natuurvriendelijk isoleren zonder ecologisch onderzoek of vergunning geldt alleen voor grondgebonden particuliere koopwoningen tot maximaal een vierde woonlaag. Ook een kleine VvE met gesplitste boven- en benedenwoning kan dus gebruikmaken van deze uitzondering. Voor grotere VvE’s geldt dat niet, omdat in deze gebouwen vaak grotere groepen vleermuizen kunnen zitten en er dus een groot ecologisch risico is als die verblijfplaats wegvalt. Grotere VvE’s moeten dus voorafgaand aan de werkzaamheden ecologisch onderzoek laten doen. Hierbij kun je gebruikmaken van de SVVE-subsidie, die 75% van de kosten voor het onderzoek vergoedt. Lees meer over deze subsidie op Verbeterjehuis.nl.
• Om de verblijfplaatsen die vervallen door isolatie te compenseren, krijgen gemeenten de opdracht om vervangende verblijfplaatsen op te hangen.
• Er wordt onderzoek gedaan naar nieuwe onderzoeksmethoden waarmee dieren in een spouw makkelijker kunnen worden opgespoord. Als blijkt dat deze methoden betrouwbaar zijn, kunnen deze worden ingezet om ecologisch onderzoek te vermijden.

Soortenmanagementplan (smp)

Het soortenmanagementplan (smp) wordt gezien als oplossing voor de lange termijn. Dit is een plan waarin voor een bepaald gebied, meestal een gemeente, in kaart wordt gebracht welke beschermde soorten er leven en hoe deze soorten behouden blijven. Er staat ook in hoe soorten duurzaam kunnen blijven leven bij schade door maatregelen zoals na-isolatie. Op basis van zo’n soortenmanagementplan krijgt de gemeente dan een gebiedsgerichte omgevingsvergunning van de provincie en daar kun je als woningeigenaar ook gebruik van maken.

Een provincie kan ook een tijdelijke ontheffing voor de gemeente geven als het soortenmanagementplan nog in ontwikkeling is. Dat noem je dan een pre-SMP. Als woningeigenaar kun je dan wel gaan isoleren, zolang je daarvoor een bedrijf inschakelt dat werkt volgens de methode van natuurvriendelijk isoleren. Sommige gemeenten in Nederland werken al met een SMP. Of jouw gemeente dat doet, kun je navragen bij je gemeente of bij het isolatiebedrijf dat je hebt ingeschakeld.

Checklist verbouwen zonder schade aan de natuur

Isolatie en vleermuizen

Verduurzamen van je huis door te isoleren is belangrijk om energie te besparen. Omdat er in je spouwmuur en onder je dak vleermuizen en beschermde vogels kunnen zitten, mag je daar volgens de wet niet zomaar isoleren. Het is namelijk verboden om beschermde soorten te verstoren of doden. Daarom gelden er regels als je je dak of gevel gaat isoleren en als je kozijnen gaat vervangen. Het is altijd een goed idee om voor een bedrijf te kiezen dat natuurvriendelijk kan isoleren. Dan weet je zeker dat beschermde diersoorten niet worden gedood en gestoord.

Natuurvriendelijk isoleren

Benieuwd waar je rekening mee moet houden bij het isoleren? Dat verschilt per maatregel. Lees waar je op moet letten bij het isoleren van:

• Een schuin dak van binnenuit
• Een schuin dak van buitenaf
• Een plat dak
• Een spouwmuur
• Een buitenmuur aan de buitenkant
• Een buitenmuur met een voorzetwand
• Kozijnen vervangen

Zonnepanelen en dieren op het dak

Onder de dakpannen van schuine daken kunnen nesten zitten van beschermde vogels zoals een huismus of gierzwaluw. En op een plat dak van een scholekster en visdief. Volgens de wet moet je zeker zijn dat er geen nest zit van een beschermde soort. Deze nesten moet je tijdens het broedseizoen met rust laten. Plan de installatiewerkzaamheden dus buiten het broedseizoen, dat is vóór 1 april of ná 1 augustus.

Jaarronde bescherming

Buiten het broedseizoen mag je een leeg nest weghalen, zolang het daarbij niet gaat om een nest dat jaarrond beschermd is, zoals het nest van een huismus of een gierzwaluw. Voor het verwijderen van deze nesten heb je een ontheffing op de Omgevingswet onderdeel natuurbescherming nodig.

Bomen kappen of groen weghalen

Je mag volgens de Omgevingswet geen beschermde planten of dieren in gevaar brengen. Ga je in het broedseizoen bomen of grote planten snoeien waardoor vogelnesten in gevaar komen dan kun je de wet overtreden. Plan snoeiwerk dus buiten het broedseizoen.

Natuurgebieden met veel soorten bomen en planten zijn belangrijk voor de biodiversiteit. Daarom mag je niet het bos of park ingaan om bomen of struiken te kappen. Met betrekking tot planten heb je in je tuin zelden of nooit te maken met de Omgevingswet. Let wel op regels van je gemeente als je bomen gaat kappen. En besef dat je de natuur helpt door te kiezen voor zo veel mogelijk bomen en groen, liefst inheems, en zo min mogelijk bestrating in je tuin.

Naden en kieren dichten om muizen en ratten te voorkomen

Ook als je last hebt van ratten of muizen moet je rekening houden met de Omgevingswet. In je spouwmuur kunnen namelijk vleermuizen zitten en je mag de gaten die vleermuizen toegang geven niet zomaar dichtmaken. Vleermuizen passen niet door gaten die kleiner zijn dan 7 mm en ze komen niet of nauwelijks binnen beneden de 2 meter. Heb je een spouwmuur? Pas dan op met gaten dichten boven de 2 meter hoogte vanaf de grond. Gaten of kieren die boven de 2 meter hoogte zitten en breder dan 7 mm zouden gebruikt kunnen worden door vleermuizen of vogels. Vleermuizen kiezen doorgaans de hoogste gaten, dus zolang die toegankelijk blijven kunnen lager gelegen gaten gedicht of gebarricadeerd worden. Om uit te sluiten dat de hoogste gaten door vleermuizen of vogels worden gebruikt, laat je een check doen door een ecoloog.

Grote verbouwingen en sloopwerk

De regels van de Omgevingswet op het onderdeel natuurbescherming gelden ook voor ingrijpende verbouwingen zoals een uitbouw, dakkapel of dakopbouw. En ook bij sloopwerk van bijvoorbeeld een buitenmuur, schuur, asbestdak of schoorsteen moet je deze stappen volgen. Je kunt voor deze maatregelen alleen geen ontheffing krijgen op basis van het publiekelijk belang, zoals bij zonnepanelen of isoleren. Een gemeente kan wel groen licht geven, maar je moet altijd voorkomen dat je bij het werk dieren in gevaar brengt.