Antifouling: tips voor milieuvriendelijk bootonderhoud

Boten in de haven. Tips voor milieuvriendelijk bootonderhoud.
Met een zeilboot of plezierjacht kun je heerlijk genieten van de natuur. Let bij het onderhoud van je boot op de impact op het milieu. Antifouling gaat aangroei van algen en schelpen tegen. Maar antifouling met koper of zink is giftig voor planten, dieren én mensen. Er zijn milieuvriendelijke alternatieven die in veel situaties goed werken.

Antifouling is de verzamelnaam voor alles wat je doet om je boot aangroeivrij te houden. Het is ook de naam van de verfsoort waar je op deze pagina meer over leest. Vaar je alleen in zoet water? Dan kun je prima een milieuvriendelijk alternatief gebruiken in plaats van antifouling met milieubelastende koper of zink. Ook in zout water werkt een milieuvriendelijk alternatief wanneer je tussendoor schoonmaakt. Gebruik bijvoorbeeld gladde non-stick coating of een folie met vezeltjes, en borstel of spuit je boot schoon. Kun je niet zonder antifouling in jouw situatie? Gebruik de verf dan verstandig.

Man reinigt boot met waterspuit. Antifouling.

Tips voor milieuvriendelijk bootonderhoud

  1. 01

    Is een nieuwe laag wel nodig? Bekijk na afloop van het vaarseizoen of het nodig is om een nieuwe laag antifouling aan te brengen. Heb je weinig aangroei, dan kan de oude laag misschien nog een jaar mee.

  2. 02

    Check welk milieuvriendelijk alternatief voor jou op de markt is. Dit is in 2019 onafhankelijk getest en alternatieven blijken even goed of in combinatie met schoonmaken beter te werken dan koperhoudende antifouling.

  3. 03

    Ligt je boot in zoet water en heb je weinig aangroei? Onderwaterverf zonder koper of zink werkt dan voldoende. Kies bijvoorbeeld een harde coating of non-stick (foul release) coating die je goed schoon kunt spuiten of borstelen.

  4. 04

    In plaats van verf kun je ook een folie met siliconen bovenlaag of wrap met vezeltjes op je boot laten aanbrengen die de aangroei tegengaat en anders makkelijk schoon te maken is. Dit blijft een aantal jaren zitten waardoor je nog maar weinig onderhoud hebt.

  5. 05

    Je krijgt aangroei als je boot stilligt. Gebruik je je boot lange tijd niet, overweeg dan om hem boven water te stallen. Of leg hem in een donker boothuis, daar is de aangroei minder.

  6. 06

    Maak de boot meteen schoon als hij na afloop van het vaarseizoen uit het water komt. De aangroei is makkelijker te verwijderen als ze nog vochtig is, dan wanneer ze is ingedroogd.

Hoe werkt antifouling?

Antifouling is een speciale verf om aangroei van algen, wier en schelpen tegen te gaan. De meest gebruikte 'zelfslijpende' antifouling komt langzaam los tijdens het varen en bevat koperhoudende biociden en zink. Ook als de boot stilligt komt er koper in het water terecht. Er is ook zelfslijpende verf met alleen zink. Niet alleen de aangroei laat los, ook koper en zink eindigen in het water. Dit is giftig voor planten en dieren, en ook voor zwemmers. In veel Nederlandse plassen en rivieren zijn de concentraties koper en zink boven de wettelijke norm.

Alternatieven voor antifouling(verf)

Voor boten die in zoet water liggen zijn er oplossingen zonder antifouling(verf). Dat varieert van je boot uit het water halen tot andere coatings gebruiken. Ook in zout water kun je kiezen voor een milieuvriendelijke manier van aangroei weren. Welk alternatief voor jou geschikt is, hangt af van je ligplaats, vaargebied, gebruik en jouw type boot. De aangroei verschilt per haven en vaargebied, en zelfs van jaar tot jaar.

Infographic antifouling vergelijkt verschillende soorten om je boot te beschermen tegen aangroei van algen en schelpen
Vergroot afbeelding
Voorkom vervuiling in je kielzog - klik op het plaatje om in te zoomen.

Hoe goed werkt het alternatief?

De meeste alternatieven gaan lang mee, maar vragen ook om een behoorlijke investering. Die investering wil je natuurlijk alleen doen, als het goed werkt. In 2019 zijn een aantal bekende alternatieven voor antifouling getest in opdracht van de Nederlandse overheid. In bovenstaand plaatje 'Voorkom vervuiling in je kielzog' (klik hier om in te zoomen) vind je per type product hoe goed deze werkt tegen aangroei. Je kunt zien dat alle geteste milieuvriendelijkere producten op zoet water een goed alternatief zijn voor antifouling met koper en/of zink. Vaar je vooral in zout water, dan werken de meeste alternatieven in combinatie met schoonmaken even goed of zelfs beter dan koper- en zinkhoudende antifouling.

Droog stallen

Je krijg aangroei als je boot stilligt. In een donker boothuis is de aangroei al minder. Wanneer je je boot boven water stalt is er natuurlijk helemaal geen aangroei. Dat kan met een bootlift, op een trailer of (in de toekomst in Nederland) bij een zogenaamde dry stacking jachthaven.

Hoewel een boottrailer vaak een duurdere optie is kun je kosten besparen door bijvoorbeeld een tweedehands boottrailer te kopen. Ook een bootlift is een van de duurdere opties voor antifouling. Dit komt onder andere door de montagekosten, het onderhoud en soms doordat je een vergunning moet aanvragen. Maar de bootlift heeft naast het voorkomen van aangroei een hoop voordelen, zoals gemak bij in- en uitstappen en bij onderhoud aan de boot.

Non-stick, foul release of harde coating

Non-stick of foul release coating is een coating op basis van bijvoorbeeld epoxy (tweecomponentenlak) of siliconen met een hard en glad oppervlak, waardoor aangroei minder goed hecht en makkelijk verwijderd kan worden. Op zoet water werkt het middel goed. Op zout water werkt het in combinatie met afspuiten of schoonborstelen ook goed.

Harde coatings gaan vaak lang mee. Een zeer harde coating moet door een bedrijf worden aangebracht en wordt soms in combinatie met schoonmaken als systeem aangeboden. De kosten voor het schoonmaken zijn in de infographic niet meegerekend. 

Op varendoejesamen.nl/antifouling lees je meer over alternatieven en vind je een overzicht van merken.

Hoe check je het etiket van milieuvriendelijke alternatieven?

  • Koop geen middelen met koper of zink.
  • Koop geen coating waar het woord biocide, aangroeiwerend, zelfslijpend, eroderend, polijstend of zelfschurend op staat.
  • Koop geen middelen met perfluor- of tinverbindingen.
  • Gebruik alleen middelen waarbij de tekst ‘voor niet-professioneel gebruik’ op het etiket staat.
  • Let op woorden als non-stick of foul release coating: deze zijn een goede aanwijzing dat het een milieuvriendelijk middel is. Maar let daarnaast ook op de punten hierboven en ga af op het etiket van het blik, niet op website-teksten.

Ultrasoon in combinatie met harde- of foul release coating

Een ultrasoon systeem combineer je voor een optimale werking met een harde- of foul release coating. Dit zorgt voor nóg minder aangroei doordat ultrasone geluidsgolven de romp laten trillen. Daardoor kunnen organismen lastig hechten aan het onderwaterschip. Een ultrasoon systeem heeft eenmalig hogere aanschafkosten dan de meeste andere alternatieven voor antifouling, maar gaat erg lang mee. Je kunt er tot tien jaar mee doen en het kleinste ultrasone systeem is vaak al geschikt voor boten tot en met 10 meter. 

Folie of wrap om je boot

Een relatief nieuw alternatief voor aangroeiwerende verf of antifouling is een zelfklevende folie met kleine vezeltjes erop (3 mm lang) dat als een ‘wrap’ om de romp van het schip wordt aangebracht. Schelpen en wat grotere algen kunnen zich daar niet aan vasthouden. De kosten voor aanbrengen en verwijderen kunnen hoger uitvallen dan bij andere vormen van antifouling. Dit komt onder andere doordat de wrap door een bedrijf wordt aangebracht. In de infographic zijn de kosten voor het aanbrengen meegerekend. In zoet water werkte de getest wrap goed. Vaar je vooral in zout water? Tussendoor schoonmaken is dan nodig, je haalt de aangroei er makkelijk af. Er zijn verschillende folies of wraps op de markt. Zoek op 'antifouling folie' of 'antifouling wrap' om een bedrijf te vinden.

Vetten

Vetten kunnen in een dunne laag op het onderwaterschip aangebracht worden. Organismen hebben hierdoor geen grip op de scheepshuid, waardoor ze niet aangroeien. Het is een goedkoop product. Nadeel is dat het snel van de scheepshuid slijt, dus maar korte tijd werkt, en het raakt beschadigd door hijsbanden waarmee het schip in het water gelaten wordt. Verder is het schip erg glad, wat met hijsen het risico oplevert dat de hijsbanden wegglijden. Check bij de jachthaven of ze een boot met vet accepteren in de kraan, of er extra geld voor vragen. Vetten kunnen natuurlijk zijn (schapenvet bijvoorbeeld), of synthetisch (zoals een soort vaseline). Over de milieubelasting van het vet dat in het water belandt, is nog niks bekend.

Blauwe Vaantje voor milieubewuste schippers

Wil jij laten zien dat je vaart met aandacht voor het milieu en dat je je inzet voor behoud van onze natuurgebieden? Dan kun je het Blauwe Vaantje aan je mast vastmaken. Je moet wel een paar duurzame gedragsregels ondertekenen, onder andere dat je de meest milieuvriendelijke onderhoudsproducten gebruikt. Op de website van de Blauwe Vlag kan je de intentieverklaring ondertekenen en daarna krijg je het Blauwe Vaantje thuisgestuurd.

Toch antifouling? Goed gebruiken

Kun je niet helemaal zonder antifouling, gebruik het dan op de juiste manier. Lees hieronder de tips.

Tips voor verstandig gebruik antifouling

  1. 01

    Gebruik alleen antifouling die bestemd is voor particulieren. Op Varendoejesamen.nl vind je een lijst met toegestane middelen. Of kijk op de verpakking: daar staat dan dat het middel voor ‘niet-professioneel’ gebruik is.

  2. 02

    Koop je een middel in het buitenland of via een buitenlandse website? Controleer dan of het in Nederland is toegelaten via de lijst met toegestane middelen op Varendoejesamen.nl. Producten waaraan je koperpoeder toevoegt zijn niet toegestaan.

  3. 03

    Gebruik je niet-toegestane middelen? Hier wordt op gecontroleerd. Je moet het er dan weer afhalen, en je riskeert een boete tot € 2.500.

  4. 04

    Schuur antifoulingverf altijd nat, zodat je geen schadelijk schuurstof inademt en er geen schuurstof in het water komt.

  5. 05

    Draag bij het schuren en aanbrengen van de coating handschoenen, een overall en beschermingsbril. De coating kan anders ook schadelijk zijn voor jouw gezondheid.

  6. 06

    Schuren en schoonmaken doe je boven een dichte vloer, zodat er geen schuursel of aangroei in de bodem of het water terecht komt. Veeg het schuursel en de aangroei op en gooi die bij het restafval.

  7. 07

    Zit er al coating met koper of zink op je boot? Borstel de aangroei niet weg als de boot in het water ligt. Je haalt dan ook een laagje verf weg, waardoor er extra veel koper of zink in het water komt.

Vragen over antifouling

Meer over antifouling en milieuvriendelijk bootonderhoud