De productie van plantaardige eiwitrijke voedingsmiddelen veroorzaakt veel minder milieuschade dan vlees.  Vleesproductie zorgt voor veel meer uitstoot van broeikasgassen en voor verzuring van de bodem en de lucht. Dat geldt ook voor vleesvervangers die gemaakt zijn van zuivel. Als je wilt letten op dierenwelzijn is minder vlees, vis en zuivel natuurlijk beter. 

Vlees, vis, zuivel of vega?

Eiwitrijke producten kiezen

Eiwitten zijn onmisbaar in je voeding, maar er zit flink verschil tussen eiwitrijke producten als je kijkt naar de klimaatimpact. Om je keuze in de supermarkt makkelijker te maken zie je hieronder eiwitrijke producten gerangschikt van laag naar hoog in kilo's veroorzaakte CO2-uitstoot. Hoe meer broeikasgas vrijkomt des te slechter het is voor het klimaat. De CO2-uitstoot van vis en lamsvlees is niet meegenomen in onderstaande lijst.  

Uitleg grafiek 

De impact van keuzes op je bord

Door te letten op je keuzes voor eiwitrijke producten maak je veel verschil. Zo zorgt wekelijks een maaltijd steak voor een gezin van 4 personen op jaarbasis voor 700 kilo CO2-uitstoot. Om dat te compenseren moeten 35 bomen een jaar lang groeien.

Biefstuk slechter voor milieu dan gehakt

Rundergehakt (zoals je het koopt in de supermarkt) heeft om twee redenen een flink lagere milieubelasting dan steak of runderlappen. Ten eerste wordt in gehakt onder meer vlees van melkkoeien verwerkt. Dit heeft een lagere milieubelasting dan vlees van vleeskoeien, omdat de impact van de melkveehouderij wordt verdeeld over zuivel, rundvlees en kalfsvlees (dit laatste omdat een melkkoe elk jaar moet kalven om de melkproductie op gang te houden). Bij de vleesveehouderij komt de volledige milieubelasting op het conto van het rundvlees. Ten tweede worden in gehakt en ander 'draaivlees' ook restproducten (zoals separatorvlees) verwerkt.

In de winkel kun je niet zien of je rundvlees van vleeskoeien of melkkoeien koopt. Maar de vuistregel is dat het milieuvriendelijkere vlees van melkkoeien vooral zit in goedkoper draaivlees, zoals gehakt, hamburgers en worst. Duurdere producten zoals biefstuk en runderlappen komen juist van vleesrunderen.

Vis, schaal en schelpdieren

Visserij gebruikt ook energie en veroorzaakt broeikasgas, maar de grootste milieubelasting van vis(producten) zit in andere zaken.

Veel vissoorten zijn bijvoorbeeld overbevist: ze dreigen uit te sterven. Door bijvangst sterven er verder veel meer zeedieren dan we opeten. En de natuur in oceanen en rivieren raakt aangetast door visserij. Ook vis uit de kwekerij is milieubelastend als de producenten wilde vis gebruiken voor visvoer (in plaats van plantaardig visvoer). Gelukkig zijn er ook vissoorten waarvan de vangst (of kweek) weinig schadelijk is voor het milieu. Lees meer over visvangst en het milieu.

Milieubelasting vlees en vleesvervangers

Van alle eiwitrijke producten zorgen plantaardige soorten (granen- en groenteburgers, noten, tempé, tahoe, Quorn en peulvruchten) voor de minste milieubelasting.

Vlees kost veel energie

Een van de redenen dat vlees veel milieubelasting oplevert, is dat er voor 1 kilo vlees gemiddeld 5 kilo plantaardig veevoer nodig is. Om dit veevoer te maken zijn veel grondstoffen, land, water en energie nodig. Een veelvoud van de hoeveelheid die nodig is voor dezelfde hoeveelheid eiwit in plantaardige producten.

De variatie tussen diersoorten is wel groot: 1 kilo kip kost 2 kilo plantaardig voer, 1 kilo vlees van een melkveekoe 19 kilo, voor een groot deel gras. Lees meer over de impact van vlees.

Eieren en kip belasten het milieu minder dan andere dierlijke producten. Dat komt doordat kippen voor minder broeikasgassen zorgen dan schapen en koeien (ze produceren geen methaan). Ook hebben kippen per kilo vlees minder voer nodig dan andere dieren, waardoor er minder land, water en energie nodig is voor het voer dat de kippen krijgen. In het voer van kippen zit wel relatief veel soja. De productie van soja voor veevoer veroorzaakt ook milieuproblemen. De milieubelasting van 'soepkippen' is nog lager, want dit zijn uitgelegde legkippen. De milieubelasting van dit vlees mag daarom verdeeld worden over het vlees en de eieren.

Kaas heeft een hogere klimaatbelasting dan eieren en is ongeveer even milieubelastend als kippen- of varkensvlees. Dat komt doordat 1 kilo kaas zo'n 6 tot 10 liter melk kost om te maken. De klimaatimpact van vleesvervangers van zuivel kun je ook vergelijken met kip en varkensvlees.

Biologisch of niet?

Biologische veehouderij heeft voor- en nadelen voor het milieu.

Voordelen:

• Het voer voor biologisch gehouden dieren is verbouwd zonder kunstmest en synthetische bestrijdingsmiddelen.
• Een groter deel van het voer is afkomstig uit de regio, waardoor er minder risico op ontbossing in tropische gebieden is.
• Weidegang en vrije uitloop zijn beter voor het dierenwelzijn.
• Het land dat voor biologische landbouw gebruikt wordt, heeft een hogere kwaliteit (denk aan biodiversiteit) dan dat voor gangbare landbouw.

Nadelen:

• Biologisch gehouden dieren hebben per kilogram eindproduct meer voer nodig, omdat ze meer bewegen en (bij vleeskuikens) langer leven.
• Ook is er voor biologische veeteelt meer land nodig (zowel voor het voer als voor de dieren).
• Weidegang en vrije uitloop zorgen voor meer druk op bodem-, water- en luchtverontreiniging, omdat mest en vervuilende stoffen (zoals fijnstof dat opwaait door scharrelen) niet afgevangen kunnen worden.

Uiteindelijk is er geen groot verschil in uitstoot van broeikasgassen tussen biologische en gangbare producten. Lees meer op biologisch.

Eiwitten zijn noodzakelijk, vlees niet

Eiwitten in plantaardige en dierlijke producten bevatten aminozuren die we niet zelf aanmaken maar wel nodig hebben om gezond te blijven. Het eten van eiwitrijke producten is daarom noodzakelijk.

Volwassenen hebben per kilo lichaamsgewicht ongeveer 0,8 gram eiwit per dag nodig. Voor iemand van 70 kilo komt dat neer op zo’n 56 gram per dag. De gemiddelde Nederlander krijgt dagelijks meer eiwitten binnen dan nodig. Een dagje geen vlees of minder eiwitten eten kan dus geen kwaad.

Naast eiwitten bevatten vlees en vis ook mineralen (ijzer, zink, fosfor, selenium, magnesium) en vitamines B en D. Met uitzondering van vitamine B12 zitten deze stoffen ook in plantaardige producten (ijzer zit bijvoorbeeld in volkorenbrood, peulvruchten, noten, gedroogde vruchten en appelstroop).

Vegetarisch of veganistisch?

Wie vegetarisch eet, krijgt vitamine B12 binnen via zuivel en eieren. Een gevarieerd vegetarisch eetpatroon (voldoende groente, fruit, brood, aardappelen, graanproducten, peulvruchten, noten, zuivel, eieren en volwaardige (kant-en-klare) vleesvervangers) levert dus alle voedingsstoffen die het lichaam nodig heeft.

Eet je veganistisch, dus helemaal geen dierlijke producten? Dan is het belangrijk om vitamine B12 in te nemen in de vorm van supplementen. Sommige merken sojadrank en vleesvervangers bevatten toegevoegde vitamine B12 en/of ijzer.

Lees meer over een gezond vegetarisch of veganistisch voedingspatroon bij het Voedingscentrum.

Insecten: beter dan runderlap, slechter dan sojaburger

Insecten zorgen voor minder milieubelasting dan rund of varken. Ze zijn koudbloedig en nemen daardoor voer op een efficiëntere manier op dan warmbloedig vee. De kweek vergt bovendien minder ruimte. Daarom kunnen insecten de milieubelasting van onze voeding kleiner maken.

Aan de andere kant zorgen insecten, zoals de meelworm die nu op de markt is, voor meer uitstoot van broeikasgas dan de meeste plantaardige vleesvervangers, onder meer doordat bij de kweek warmte nodig is en insecten net als andere dieren plantaardig voer nodig hebben, dat niet één op één in eiwit wordt omgezet. Er treedt altijd verlies op. De klimaatbelasting van meelwormen ligt in de buurt van die van eieren.

Onderling lijkt de klimaatbelasting van insectenproducten nogal te verschillen, afhankelijk van de soort insect, het voer, de kweekomstandigheden en het aandeel insecten in een samengesteld product. Er is nog vrij weinig onderzoek gedaan en heel harde conclusies kunnen dan ook niet getrokken worden.

Bij sommige supermarkten liggen insectenburgers op basis van meelwormen in de schappen, sommige restaurants hebben gefrituurde insecten op de menukaart en verschillende webshops verkopen insecten. De keuze neemt toe.

Allergisch?

Er is nog discussie in Nederland of insecten wel als eten verkocht mogen worden. Er zijn namelijk aanwijzingen dat mensen er allergisch op kunnen reageren. Dit risico lijkt het grootst voor mensen met huisstofmijt- of schaaldierenallergie. Verkoop van insecten voor menselijke consumptie wordt door de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit gedoogd tot er Europese regels zijn.

Voor wie echt de meest milieuvriendelijke keuze wil maken zijn de plantaardige vleesalternatieven, zoals soja-, granen- en groenteburgers, noten, tempé, tahoe, Quorn en peulvruchten nog steeds de beste keuze. Voor de vleeseter, die een milieuvriendelijker alternatief zoekt voor zijn biefstukje, zijn kip of insecten een prima keuze. Ook zijn er inmiddels plantaardige vleesvervangers die de ‘bite’ en smaak van vlees sterk benaderen.

Hybride vleesproducten

Een nieuwe ontwikkeling is hybride vlees: worst, gehakt en burgers waarin een deel van het vlees is vervangen door een plantaardig ingrediënt (tarwe, soja of lupine). Uit smaaktesten blijkt dat het verschil in smaak niet opvalt als 20 procent van het vlees is vervangen. Het is nog niet breed verkrijgbaar, je moet goed op de etiketten kijken om het te vinden.

Meer informatie

• Het Voedingscentrum heeft informatie over voeding, en verkoopt het boek Vandaag vegetarisch.
• Wakker Dier vraagt aandacht voor diervriendelijker eten en biedt info.
• Het Wereld Natuur Fonds heeft de Planet-based diet calculator. Met deze tool kun je de impact van jouw eetpatroon op verschillende milieuaspecten in kaart brengen.
• De Nederlandse Vegetariërsbond geeft informatie over vegetarisme. Bijvoorbeeld over vitamine B12 en vegetarische restaurants.
• Kijk voor vegetarische recepten, restaurants en een vegetarische vraagbaak op Vegatopia.
• De Nederlandse Vereniging voor Veganisme (NVV) pleit voor een gezonde, geheel plantaardige voeding, voordelig voor mens, dier, plant en milieu.
• Stichting Natuur en Milieu geeft tips voor eten zonder vlees met onder meer een gratis e-book voor flexitariërs.
• De Nederlandse vleessector heeft een eigen site met informatie.
• Stichting De Noordzee brengt de VISwijzer uit met verantwoorde vis: Goede vis.