Wereldwijd en ook in Nederland gaat het zorgwekkend slecht met de natuur. De natuur is uit balans: soorten sterven uit of worden met uitsterven bedreigd, aantallen nemen af, populaties worden kleiner. In gebieden waar natuur de kans krijgt zal de biodiversiteit onder de juiste omstandigheden weer herstellen.

Uiteindelijk heeft alles wat je zelf doet voor het milieu en het klimaat te maken met de toekomst van het leven op aarde. Je kunt zelf op allerlei manieren een steentje bijdragen. Dichtbij kun je de natuur een boost geven door te zorgen voor meer groen rond je huis, verblijfplaatsen voor dieren te maken en door schade aan natuur te voorkomen. En wereldwijd draag je bij als je duurzaam leeft en let op wat je eet, koopt en doet.

Vragen over biodiversiteit

Meer biodiversiteit rond je huis

Het is ingewikkeld om de juiste planten te kiezen. Voor de biodiversiteit moet je opletten dat planten inheems, gifvrij en lokaal (uit de omgeving) zijn. Check onderstaande punten om planten te vinden. 

• Kijk voor je iets koopt welke inheemse planten spontaan in je tuin opkomen. Met behulp van de app van iNaturalist kun je ontdekken om welke soort het gaat en of het geen exoot is.
• Verzamel zaden van lokale wilde planten en zaai deze in je tuin. Check als je stekjes ruilt bij zadenbanken of de plantjes inheems zijn én uit de omgeving komen. 
• Koop de 'wilde' variëteit (type) van een plant of boom, in plaats van een doorgekweekte variant. En check bij je aankoop of de plant of boom inheems is met behulp van sites zoals plantenvanhier.nl en wilde-planten.nl. 
• Plant gifvrije bollen, zaden en planten. Die herken je aan keurmerken EU-biologisch, EKO en Demeter. Vraag bij tuincentra om gifvrij geteelde producten of koop planten bij retailers die zich hebben aangesloten bij de 'Ambitie gewasbescherming in de sierteelt'. Pas op met vage claims als ‘bij-vriendelijk’.
• Kies voor jongere (en kalere) planten in plaats van voor meer volgroeide en bloeiende exemplaren. Voor het opkweken van de jongere plant is minder milieubelasting veroorzaakt.
• Koop planten in het seizoen. Planten buiten het seizoen opkweken vergt meer milieubelasting.
• Bekijk ook deze tips van Milieu Centraal om planten en bomen te kiezen.

Mix van soorten planten en bomen

Meer biodiversiteit in je tuin krijg je door meer soorten planten te planten. De juiste mix op de juiste plek trekt insecten aan en daar komen weer vogels op af. Denk bij afwisseling ook aan water en hoogte.

Inheemse vijverplanten doen het goed bij een vijver of wadi (een kuil die regenwater opvangt). Met stenen of een zandhellinkje kun je inheemse klim- of rotsplanten laten klimmen. Heb je een grasveld? Een gazon alleen draagt niet veel bij aan de biodiversiteit. Je kunt kruidenzaden door je graszaad mengen bij het inzaaien of een stuk gras opofferen voor een inheemse bloemenweide. Hoe meer inheemse soorten een plek krijgen des te groter wordt de biodiversiteit van je tuin.

Alleen inheemse planten

Planten die ergens van nature voorkomen noem je inheemse planten. Als je zelf planten plant is het voor de biodiversiteit belangrijk om te kiezen voor inheemse planten. Soorten die hier al van oudsher voorkomen ondersteunen andere planten en dieren die van oudsher in de omgeving voorkomen.

Exoten tegenovergestelde van inheems

Planten die hier niet van nature voorkomen noem je exoten. Ook exoten kunnen als voedsel dienen voor inheemse insecten, maar ondersteunen vaak niet de meest kwetsbare soorten die juist een steuntje in de rug nodig hebben (bijvoorbeeld de vlinderstruik is zo’n exoot). Bovendien is er bij exoten een grotere kans dat ze de natuur uit balans brengen. Ze kunnen woekeren waardoor andere soorten in de knel komen.

Pas op voor invasieve exoten

Exoten kunnen onbedoeld met mensen mee uit een ander gebied komen en zich hier nestelen. Of ze krijgen voet aan de grond omdat ze als sierplant in de tuin worden aangeplant. Dat hoeft geen probleem te zijn, maar als een soort zich snel kan verspreiden kan deze uitgroeien tot een plaag en inheemse soorten verdringen. Dit noem je een invasieve exoot en van deze soorten is het belangrijk om te voorkomen dat ze verder verspreiden.

Sommige exoten veroorzaken al zoveel problemen dat ze op de lijst van invasieve exoten staan. Ga dus voor een mooie mix inheemse soorten zodat de natuur in balans blijft. Een bekende woekerplant is bijvoorbeeld de Japanse duizendknoop en bij dieren kun je denken aan de mier ‘het mediterraan draaigatje’ of de halsbandparkiet. Op het kennisnetwerk invasieve exoten kun je foto's van invasieve soorten vinden. 

Voorkom verspreiding van deze planten

Voorkom dat deze exoten zich kunnen verspreiden. Gooi bijvoorbeeld nooit tuinafval in de natuur. Verspreiden gebeurt ook ongemerkt tijdens reizen: zaden, planten of besmette aarde kunnen blijven plakken aan auto, boot, fiets, schoenen of plantmateriaal uit het buitenland. Deze 10 invasieve planten zijn berucht in Nederland.

- Japanse duizendknoop 
- Watercrassula (vijverplant) 
- Amerikaanse vogelkers 
- Reuzenberenklauw 
- Trosbosbes
- Hemelboom
- Rimpelroos
- Reuzenbalsemien
- Parelvederkruid 
- Grote waternavel

Veilige plek, voedsel en doorgang

Dieren hebben voedsel, veiligheid en toegang daartoe nodig. Heb je een tuin? Dan kun je de biodiversiteit in je directe omgeving een boost geven met een diervriendelijke tuin. De beste manier om dieren de kans te geven in je tuin is door de natuur zijn gang te laten gaan. Beestjes houden van rommelige hoekjes om te schuilen en als er het juiste groen groeit is er ook genoeg voedsel. Zorg ervoor dat dieren die over de grond lopen je tuin in-en-uit kunnen, bijvoorbeeld door het plaatsen van een haag in plaats van een schutting.

Voorkom verlies van biodiversiteit

Naast de dingen die je kunt doen voor de natuur rond je huis is het net zo belangrijk om te voorkomen dat je biodiversiteit in gevaar brengt. Kijk dus uit dat je acties levende natuur niet beschadigen. Dat begint met voorzichtig zijn en rekening te houden met alles wat groeit, bloeit en leeft in en rond je huis. Haal niet zomaar groen weg, bescherm nestplekken en voorkom dat giftige materialen in de natuur komen.

Je kunt ook onbewust verlies van biodiversiteit veroorzaken terwijl je denkt dat je duurzaam bezig bent. Bijvoorbeeld bij het vergroenen van je tuin; als je de verkeerde planten plant. Of bij spouwmuurisolatie; als er vleermuizen in de spouw zitten. Volg deze checklist om schade te voorkomen.

• Tuinier gifvrij en volg de tips om plagen en overlast in je tuin veilig te bestrijden.
• Bescherm de natuur als je iets verandert aan je huis. De regels van de Omgevingswet op het onderdeel natuurbescherming, vertellen je waar je op moet letten bij een verbouwing of duurzame maatregel zoals spouwmuurisolatie of zonnepanelen.
• Let op alles wat leeft als je aan de slag gaat in je tuin. Laat mogelijke nestplekken met rust.
• Sommige soorten zoals vleermuizen en gierzwaluwen en mussen zijn zo kwetsbaar dat je de nesten het hele jaar met rust moet laten volgens de wet.
• Gebruik geen onnodige tuinapparaten zoals hogedrukreinigers en bladblazers. Zet robotmaaiers alleen overdag aan want ’s nachts doden deze apparaten egels. 
• Lichtvervuiling is niet goed voor de biodiversiteit. Wees bescheiden met tuinverlichting en laat de tuin zoveel mogelijk donker in de nacht.
• Volg de tips om de juiste planten te planten. Dan laat je alleen inheemse, lokale en gifvrije planten groeien.
• Plant nooit invasieve exoten en geef deze woekerende planten geen kans om zich te verspreiden.
• Heb je een niet-invasieve exoot in je tuin? Dan hoeft deze niet meteen weg, maar voorkom dat de soort zich kan verspreiden buiten je tuin. 
• Help mee om soorten in de gaten te houden via waarneming.nl of via de app van iNaturalist.

Veel katten vangen ook veel dieren

In huis zorgen katten voor warmte en gezelligheid, maar buiten zijn het heel goede jagers. Nederland telt meer dan 3 miljoen huiskatten en samen vangen ze heel veel dieren. Ook kwetsbare soorten vallen ten prooi zoals beschermde vogels, vleermuizen, kikkers en vlinders. Huiskatten vangen in Nederland volgens schattingen ieder jaar 100 miljoen prooien. En als een huiskat een zwerfkat wordt nog meer, omdat het dier dan moet jagen voor eten.

Hoe maakt je kat minder slachtoffers?

• Geef je kat voldoende voer met vlees. Katten jagen minder als ze geen honger hebben.
• Chip je kat. Zo is de kans kleiner dat je kat een zwerfkat wordt.
• Steriliseer je kat: ook hierdoor is er minder kans op nieuwe zwerfkatten.
• Probeer je kat meer binnen te houden, vooral in de periode dat vogels broeden.
• Vogelnestje in de buurt? Laat je kat pas weer buiten als de jonge vogels al een tijdje zijn uitgevlogen.
• Is je kat een goede jager? Een veilige en opvallende halsband (clownskraag) met een belletje maakt jagen moeilijker.
• Speel binnen jaagspelletjes met je kat, bijvoorbeeld met een hengel met een speeltje eraan. Dan heeft je kat minder behoefte aan buiten jagen.

Bescherm biodiversiteit wereldwijd

Keuzes die je dagelijks maakt als consument hebben ook impact op biodiversiteit aan de andere kant van de wereld. Naast de dingen die je dichtbij je huis kunt doen voor de natuur moet je ook kijken naar je indirecte impact wereldwijd. Indirecte impact gaat over het verlies aan biodiversiteit dat je op andere plekken op de wereld veroorzaakt.

Voor veel producten die hier in de winkel liggen gaat op een andere plek op de wereld leefgebied verloren of staan populaties onder druk. Denk aan tropisch regenwoud dat wordt omgezet in plantages, jagen, vissen en bestrijdingsmiddelen. Sommige producten brengen meer schade toe aan de biodiversiteit dan andere. Je kunt duurzame keuzes maken voor je eten en drinken en voor je kleding, bijvoorbeeld met behulp van keurmerken.