Zonder dat je het doorhebt kun je het leven van dieren en planten verstoren. Dat is niet goed voor de natuur en biodiversiteit en daarbij kun je de wet overtreden. Bijvoorbeeld als je je huis gaat isoleren, een aanbouw plaatst, naden en kieren in je gevel dichtmaakt, als je zonnepanelen (laat) installeren, wanneer je flink gaat snoeien of een schuurtje weghaalt. Het is belangrijk om te weten waar je op moet letten bij maatregelen rond je huis zodat je geen beschermde soorten in gevaar brengt. Ook als je iets door een bedrijf laat doen ben jij als opdrachtgever verantwoordelijk om natuur te beschermen.

Wanneer gelden er regels voor natuurbescherming?

Wetgeving om biodiversiteit te beschermen

De regels zijn nodig om natuurgebieden en plant- en diersoorten in Nederland te beschermen. De wet moet ervoor zorgen dat de soortenrijkdom van planten en dieren in de natuur blijft bestaan en dat kwetsbare soorten niet verdwijnen. Veel verschillende plant- en diersoorten zorgen dat de natuur tegen een stootje kan. Wereldwijd en ook in Nederland staat de biodiversiteit onder druk omdat soorten verdwijnen.

De wet is gericht op het beschermen van planten en dieren die hier van nature voorkomen (dat noemen we ook wel ‘inheemse flora en fauna’). Het gaat om veel planten en dieren in de natuur, maar bijvoorbeeld niet om huisdieren of duiven in de stad. Sommige soorten - zoals verschillende soorten vleermuizen, gierzwaluwen en steenuilen - zijn zo kwetsbaar in Nederland dat ze extra bescherming nodig hebben. In de wet staan extra voorschriften om de kwetsbare inheemse soorten te beschermen.

Het is algemeen verboden om dieren te hinderen, verstoren en doden. Bijna iedereen weet dat je niet op dieren mag jagen of zomaar een boom mag omkappen in het bos. Maar de wet gaat nog een stukje verder. Je mag ook geen nestplekken weghalen of beschermde dieren verstoren in en rond je huis. En dat kan gebeuren bij sommige maatregelen zoals na-isolatie, een verbouwing, zonnepanelen plaatsen of naden en kieren dichten.

Natuurbescherming en huizen verduurzamen

De wetgeving voor natuurbescherming zit soms in de weg bij het verduurzamen van huizen. Er wordt door de overheid en verschillende andere partijen gewerkt aan een landelijke oplossing om natuurbescherming goed te laten aansluiten bij maatregelen om te verduurzamen. Dat is nog in ontwikkeling. De oplossing die wordt onderzocht bestaat uit twee onderdelen: het soortenmanagementplan en de werkwijze natuurvriendelijk isoleren.

Soortenmanagementplan (smp)

In een aantal provincies wordt al gewerkt met een ontheffing voor duurzame maatregelen via een soortenmanagementplan (smp). Dit is een plan waarin voor een bepaald gebied in kaart wordt gebracht welke beschermde soorten er leven en hoe deze soorten behouden blijven. Er staat ook in hoe soorten duurzaam kunnen blijven leven bij schade door maatregelen zoals na-isolatie. Als het soortenmanagementplan nog in ontwikkeling is noem je dat een pre-smp.

Ook wordt er in sommige regio’s al geïsoleerd volgens de methodiek ‘Natuurvriendelijk isoleren’. Deze methodiek en soortenmanagementplannen zijn echter nog niet in het hele land beschikbaar. Wat moet je doen als je nú aanpassingen doet aan je woning die mogelijk gevolgen hebben voor beschermde soorten onder de Wet Natuurbescherming?

Natuurvriendelijk isoleren

Met natuurvriendelijk isoleren wordt voorkomen dat er beschermde dieren worden verstoord of gedood tijdens de werkzaamheden. Er zijn steeds meer bedrijven die werken volgens deze methode en dat is belangrijk om dieren te beschermen.

Natuurvriendelijk isoleren werkt zo:

• Rekening houden met broedseizoenen van vogels en kraam- en overwinteringsperiode van vleermuizen.
• Kapjes plaatsen over openingen zoals gaten in de gevel. Dankzij deze ‘exclusion flaps’ kunnen vleermuizen wel wegvliegen, maar niet terug.
• Vervangende verblijfplaatsen voor beschermde dieren maken door ruimte over te laten in de spouw, het ophangen van kasten of het aanbrengen van vervangende vogelnestplaatsen onder het dak en/of aan de gevel.
• Natuurvriendelijk isolatiebedrijf doet een melding van de werkzaamheden bij de provincie.

De methodiek van soortenmanagementplannen zijn echter nog niet in het hele land beschikbaar. Wat moet je doen als je nú aanpassingen doet aan je woning die mogelijk gevolgen hebben voor beschermde soorten onder de natuurbescherming in de Omgevingswet?

Hoe volg je de wet bij een maatregel aan je huis?

Ga na of de maatregel dieren kan verstoren

Bij een bestaande woning zijn dit maatregelen waarvan bekend is dat dieren in de knel kunnen komen: spouwmuurisolatie, buitengevelisolatie, dakisolatie, vervangen van kozijnen, isolatie van borstweringen, zonnepanelen plaatsen, slopen van schoorstenen, schuren, buitenmuren of daken. Neem je zo'n maatregel dan moet je laten controleren of er beschermde diersoorten (kunnen) zitten en zo ja, een ontheffing aanvragen.

Ontheffing aanvragen voor verduurzamende maatregelen

Verduurzamen - zoals je huis isoleren en zonnepanelen plaatsen - dient een publiekelijk belang. Daarom kun je een ontheffing krijgen op de Omgevingswet op het onderdeel Natuurbescherming. Om dit makkelijker te maken kun je je gemeente vragen of er een Soortenmanagementplan is (smp of pre-smp).

Met een ontheffing kun je de verduurzamende maatregelen laten uitvoeren. Ook dan moet je nestplekken die verloren gaan compenseren en de maatregelen zó uitvoeren dat er geen dieren kunnen doodgaan. Je moet dan zorgen dat dieren kunnen verhuizen, andere nestplekken maken en rekening houden met broedperiodes of winterslaap. 

Heeft je gemeente geen soortenmanagementplan?

Controleer of er dieren zitten

Heeft je gemeente geen smp of pre-smp? Dan moet je kunnen uitsluiten dat er beschermde soorten zitten op of rond de plek van de maatregel. Beschermde soorten waar het om gaat bij een groot deel van de woningen zijn vleermuizen, gierzwaluwen en huismussen. Je herkent dieren bijvoorbeeld aan uitwerpselen bij gaten, het aan- en afvliegen van vogels of vleermuizen en geluiden die op de aanwezigheid wijzen. Een erkende ecoloog is nodig om dit uit te sluiten. 

Laat een quickscan uitvoeren

Als je zelf ziet dat er mogelijk beschermde dieren huizen in je huis zitten, kun je een uitgebreid ecologisch onderzoek laten uitvoeren. Als je niet weet of ze er kunnen zitten begin je met een ecologische quickscan (kosten 400 euro) om uit te sluiten dat er dieren kunnen zitten.

Ecologisch onderzoek

Kunnen ze er zitten, maar weet je niet zeker dat ze er zijn? Bij twijfel moet je waarschijnlijk alsnog een ecologisch onderzoek doen en dat kan duizenden euro’s kosten. Als uiteindelijk blijkt dat er beschermde dieren zitten moet je een ontheffing aanvragen.

Checklist verbouwen zonder schade aan de natuur

Spouwmuurisolatie en vleermuizen

Verduurzamen van je huis door te isoleren is belangrijk om energie te besparen. Omdat er in je spouwmuur vleermuizen kunnen zitten mag je volgens de wet niet zomaar isoleren. Het is verboden om beschermde soorten te verstoren of doden. Dan geldt dat je deze stappen moet volgen voor de wet.

SMP-check

Kijk of er in jouw gemeente een soortenmanagementplan (SMP of pre-SMP) beschikbaar is. Dan kun je namelijk makkelijker een ontheffing krijgen voor de isolatiewerkzaamheden. Als je een ontheffing krijgt op basis van een smp of pre-smp kan dit zijn op voorwaarde dat je isolatiebedrijf werkt volgens de methode 'natuurvriendelijk isoleren'. Het is verstandig om te kiezen voor een isolatiebedrijf dat werkt volgens de methode ‘natuurvriendelijk isoleren'.

Zonnepanelen en dieren op het dak

Onder de dakpannen van schuine daken kunnen nesten zitten van beschermde vogels zoals een huismus of gierzwaluw. En op een plat dak van een scholekster en visdief. Volgens de wet moet je zeker zijn dat er geen nest zit van een beschermde soort. Deze nesten moet je tijdens het broedseizoen met rust laten. Plan de installatiewerkzaamheden dus buiten het broedseizoen, dat is vóór 1 april of ná 1 augustus.

Jaarronde bescherming

Buiten het broedseizoen mag je een leeg nest weghalen, zolang het daarbij niet gaat om een nest dat jaarrond beschermd is, zoals het nest van een huismus of een gierzwaluw. Voor het verwijderen van deze nesten heb je een ontheffing op de Omgevingswet onderdeel natuurbescherming nodig.

Bomen kappen of groen weghalen

Je mag volgens de Omgevingswet geen beschermde planten of dieren in gevaar brengen. Ga je in het broedseizoen bomen of grote planten snoeien waardoor vogelnesten in gevaar komen dan kun je de wet overtreden. Plan snoeiwerk dus buiten het broedseizoen.

Natuurgebieden met veel soorten bomen en planten zijn belangrijk voor de biodiversiteit. Daarom mag je niet het bos of park ingaan om bomen of struiken te kappen. Met betrekking tot planten heb je in je tuin zelden of nooit te maken met de Omgevingswet. Let wel op regels van je gemeente als je bomen gaat kappen. En besef dat je de natuur helpt door te kiezen voor zo veel mogelijk bomen en groen, liefst inheems, en zo min mogelijk bestrating in je tuin.

Naden en kieren dichten om muizen en ratten te voorkomen

Ook als je last hebt van ratten of muizen moet je rekening houden met de Omgevingswet. In je spouwmuur kunnen namelijk vleermuizen zitten en je mag de gaten die vleermuizen toegang geven niet zomaar dichtmaken. Vleermuizen passen niet door gaten die kleiner zijn dan 7 mm en ze komen niet of nauwelijks binnen beneden de 2 meter. Heb je een spouwmuur? Pas dan op met gaten dichten boven de 2 meter hoogte vanaf de grond. Gaten of kieren die boven de 2 meter hoogte zitten en breder dan 7 mm zouden gebruikt kunnen worden door vleermuizen of vogels. Vleermuizen kiezen doorgaans de hoogste gaten, dus zolang die toegankelijk blijven kunnen lager gelegen gaten gedicht of gebarricadeerd worden.. Om uit te sluiten dat de hoogste gaten door vleermuizen of vogels worden gebruikt, laat je een check doen door een ecoloog.

Grote verbouwingen en sloopwerk

De regels van de Omgevingswet op het onderdeel natuurbescherming gelden ook voor ingrijpende verbouwingen zoals een uitbouw, dakkapel of dakopbouw. En ook bij sloopwerk van bijvoorbeeld een buitenmuur, schuur, asbestdak of schoorsteen moet je deze stappen volgen. Je kunt voor deze maatregelen alleen geen ontheffing krijgen op basis van het publiekelijk belang, zoals bij zonnepanelen of isoleren. Een gemeente kan wel groen licht geven, maar je moet altijd voorkomen dat je bij het werk dieren in gevaar brengt.