De kans om ziek te worden van bodemvervuiling is erg klein, aangezien de blootstelling vaak laag is. Of je ziekte wordt, hangt namelijk af van de giftigheid van de stof, van de concentratie en de mate waarmee je ermee in contact komt. Alleen PER (tetrachlooretheen) kan al bij tamelijk lage concentraties klachten veroorzaken. Bestrijdingsmiddelen zijn alleen schadelijk als je hier langere tijd mee hebt gewerkt.

Welke vervuilende stoffen zijn er?

• De belangrijkste bodemvervuilers zijn oude bestrijdingsmiddelen, zware metalen, cyaniden, PAK’s, en aromatische en gechloreerde koolwaterstoffen.
• Heb je een moestuin? Informeer dan of de bodem vervuild is (geweest). Sommige vervuilende stoffen worden door groente en fruit opgenomen, en liften zo mee jouw lichaam in.
• Laat je kinderen niet spelen op oude fabrieksterreinen of andere mogelijk vervuilde grond: via hun handen kunnen ze zand- en bodemdeeltjes binnenkrijgen die schadelijke stoffen bevatten.
• Ga je grond of een woning kopen? Sta dan stil bij mogelijke bodemvervuiling. Vluchtige vervuilende stoffen kunnen namelijk via de kruipruimte de woning binnenkomen. Kijk voor praktische tips over bodemonderzoek op Bodemvervuiling.

Aromatische koolwaterstoffen

In de bodem rond tankstations en garages kunnen bestanddelen van benzine voorkomen. Dat zijn aromatische koolwaterstoffen, zoals benzeen, tolueen en xyleen. Alle aromatische koolwaterstoffen hechten moeilijk aan bodemdeeltjes, aangezien ze matig tot makkelijk verdampen. Eenmaal in de lucht kunnen mensen ze inademen. Aromatische koolwaterstoffen kun je niet via voeding binnenkrijgen, omdat ze niet door planten of dieren worden opgenomen.

Verband tussen benzeen en leukemie

Van de verzameling aromatische koolwaterstoffen is benzeen het schadelijkst voor de gezondheid. De lever breekt het meeste benzeen af; afbraakproducten verlaten daarna via de urine het lichaam. Maar bij hoge concentraties kan benzeen ervoor zorgen dat het aantal witte bloedcellen in het bloed afneemt. Bij blootstelling aan hoge concentraties gedurende lange tijd kunnen ernstige bloedziekten ontstaan, zoals leukemie. Het risico hierop is klein: de benzeenconcentraties liggen overal in Nederland onder de norm.

Gechloreerde koolwaterstoffen

Veel industrieën gebruiken zogeheten gechloreerde koolwaterstoffen. Stoffen die tot deze groep behoren, zijn onder andere dichloorethaan, dichlooretheen, dioxines, PCB's, tetrachlooretheen (ook wel bekend als PER), tri en vinylchloride. Vrijwel alle gechloreerde koolwaterstoffen verdampen makkelijk; als ze het lichaam binnenkomen, gebeurt dat dus via de ademhaling. Uitzondering op deze regel zijn de dioxines. Deze subgroep hecht zeer goed aan bodemdeeltjes. In het milieu vormen sommige gechloreerde koolwaterstoffen een probleem, omdat ze zich opstapelen in de voedselketen.

Vinylchloride en tetrachlooretheen meest schadelijk

De meest schadelijke stof uit de verzameling van gechloreerde koolwaterstoffen is vinylchloride (grondstof van pvc). Dat kan een verlaagd bewustzijn en kanker veroorzaken. Dit gebeurt echter alleen bij hoge concentraties, die niet door bodemvervuiling kunnen ontstaan.

De enige gechloreerde koolwaterstof die wel door bodemvervuiling gezondheidsklachten oplevert, is tetrachlooretheen (PER). Deze stof wordt gebruikt in sommige stomerijen en kan bij tamelijk lage concentraties al zorgen voor oogirritatie, hoofdpijn, duizeligheid en zwakte.

Polycyclische aromatische waterstoffen

Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) zijn stoffen die ontstaan als organische materialen zoals hout, voedingsmiddelen, tabak en fossiele brandstoffen niet volledig worden verbrand. Er zijn honderden verschillende PAK's, met verschillende eigenschappen. Planten kunnen sommige PAK’s opnemen uit de bodem; via voedingsgewassen kunnen ze dus in ons lichaam belanden. Andere PAK’s worden niet opgenomen door planten, en komen het lichaam alleen binnen als gronddeeltjes worden opgegeten - bijvoorbeeld door kinderen die spelen op vervuilde grond.

Kankerverwekkend

Sommige PAK’s zijn kankerverwekkend. Bij benzo-a-pyreen is het risico op kanker het grootst: bij langdurige blootstelling aan een relatief lage concentratie kan al kanker optreden. Mensen komen echter voornamelijk in aanraking met PAK’s die makkelijk verdampen, zoals naftaleen. Maar deze zijn niet kankerverwekkend.

Cyaniden

In grond waarop eerder een gasfabriek of metaalverwerkingsbedrijf heeft gestaan, kunnen cyaniden voorkomen. Karakteristiek voor deze verzameling van stoffen is dat ze een CN-ion bevatten. Cyaniden zijn te verdelen in twee groepen: cyaniden in vrije vorm, en complexgebonden cyaniden.

Complexgebonden cyaniden hechten sterk aan de bodem en verdampen niet. Gebonden aan de bodem kan de stof alleen via het inslikken van bodemdeeltjes in het lichaam komen. Maar als daglicht valt op de complexe cyanideverbindingen, dan kunnen ze uiteenvallen in vrije cyaniden.

Vrije cyanide alleen in hoge concentratie gevaarlijk

Vrije cyaniden (waartoe ook blauwzuurgas behoort) verdampen gemakkelijk; ze komen het lichaam binnen via de ademhaling. Deze groep cyaniden is veel schadelijker dan complexgebonden cyaniden, en kan zelfs dodelijk zijn. Vrije cyanide blokkeert namelijk de aanvoer van zuurstof naar de weefsels. Dat zorgt voor hoofdpijn, duizeligheid en misselijkheid, of overlijden. Zulke gevolgen treden echter pas op bij hoge concentraties, en die ontstaan niet door bodemverontreiniging.

Zware metalen

Er zijn zes soorten zware metalen die veel voorkomen als bodemvervuiling: arseen, cadmium, koper, kwik, lood, en zink. Ze hechten allemaal erg goed aan bodemdeeltjes; sommige worden ook opgenomen door planten. Dit betekent dat mensen zware metalen voornamelijk kunnen binnenkrijgen via het inslikken van bodemdeeltjes, maar ook via gewassen die zijn geteeld op verontreinigde grond.

Cadmium veroorzaakt nierproblemen

Cadmium is een voorbeeld van een zwaar metaal dat goed wordt opgenomen door gewassen. Van alle zware metalen levert cadmium dan ook het grootste gezondheidsrisico op. Cadmium is vooral schadelijk voor de nieren.

De concentratie van andere zware metalen in de bodem is niet hoog genoeg om schadelijk te zijn voor de gezondheid. Voor roofdieren die bovenaan een voedselketen staan, kunnen ze wel schadelijk zijn, omdat de zware metalen ophopen in de voedselketen van plant naar planteneter, naar roofdier.

Lood in de bodem van oude steden

De laatste jaren zijn veel bodemverontreinigingen opgeruimd, maar in sommige wijken van steden is de aanwezigheid van lood in de bodem nog steeds een punt van aandacht. Lood heeft effect op de ontwikkeling van de hersenen. Ouders met jonge kinderen die buiten spelen in oude stadswijken wordt geadviseerd de kinderen de handen te laten wassen na het spelen en om regelmatig te stofzuigen in huis.

Bestrijdingsmiddelen

In het verleden zijn bestrijdingsmiddelen gebruikt waarvan pas achteraf duidelijk werd dat ze erg slecht afbreken in de bodem. Zoals DDT, Drins (Aldrin, Dieldrin en Endrin) en zogeheten HCH's. Daardoor is veel grond die vroeger werd gebruikt als landbouwgrond, nog steeds vervuild met deze bestrijdingsmiddelen.

DDT, Drins en HCH’s hechten zich sterk aan de bodem. Dat betekent dat mensen ze alleen kunnen binnenkrijgen door het inslikken van gronddeeltjes. Maar gezondheidsklachten zullen niet snel optreden door deze vorm van bodemverontreiniging, aangezien de concentratie daarvoor niet hoog genoeg is. Roofdieren, zoals roofvogels kunnen wel ernstige gevolgen ondervinden, omdat de concentratie zich opstapelt in de voedselketen.

Klachten door hoge concentratie bestrijdingsmiddelen

Hoge concentraties van de oude bestrijdingsmiddelen veroorzaken duizeligheid, verwardheid en onverwachte spiertrillingen in armen en benen, aangezien ze inwerken op het zenuwstelsel. De klachten komen vooral voor bij mensen die veel met deze bestrijdingsmiddelen werken.

Meer informatie

• Onderzoeksinstituut RIVM heeft uitgebreide informatie over een Gezonde Leefomgeving.
• Raadplaag bij klachten of vragen over je gezondheid jouw huisarts, of de GGD. Je vindt een GGD in uw buurt via GGD.
• Maak je je zorgen over vervuilende stoffen in de bodem? Check de Atlas Leefomgeving over bodemverontreiniging