Er zijn verschillende soorten vijvers: een zwemvijver, visvijver of natuurlijke tuinvijver. De laatste is de milieuvriendelijkste optie. Bij een natuurlijke tuinvijver zorgen waterplanten voor een natuurlijk evenwicht: ze gebruiken voedingsstoffen - waardoor algen geen kans krijgen en het water helder blijft - en leveren zuurstof. Daardoor kunnen bijvoorbeeld insecten, kikkers en padden in de vijver leven.

Een gezonde natuurlijke tuinvijver vraagt weinig onderhoud: de natuur regelt het voor een groot deel zelf. Chemische middelen, pompen, filters en uv-lampen zijn overbodig. Bij vis- en zwemvijvers zijn pompen vaak wel nodig, waardoor ze minder milieuvriendelijk zijn.

Natuurlijke tuinvijver in 8 stappen

Kies een geschikte plek

De beste plek voor een vijver is een redelijk zonnig stukje tuin dat niet onder de bomen ligt. Waterplanten hebben zonlicht nodig, maar ook weer niet te veel: dat zorgt voor veel algengroei. Als de vijver onder bomen ligt, vallen er bladeren in. Bladafval rot in het water en dat zorgt voor te veel voedingsstoffen in het water. Hierdoor krijg je ook veel algen in het water.

Zorg voor hoogteverschillen

Hoogteverschillen in je vijver zijn een aanrader. Je kunt daardoor variëren met verschillende vijverplanten én het maakt je vijver aantrekkelijker voor kikkers, salamanders en andere waterbewoners.

Vijverfolie of een voorgevormde bak?

Maak je zelf een vijver met folie op de bodem? Gebruik geen landbouwfolie, dat is te dun om te gebruiken in je vijver. Vijverfolies van FPP, HDPE of EPDM zijn het best voor het milieu. Deze folies gaan lange tijd mee.

• FPP is de lichtste folie. Dit zorgt voor minder milieubelasting tijdens transport.
• Kies bij EPDM-folie voor speciale vijver-EPDM. Normaal gesproken wordt EPDM-folie gebruikt voor dakbedekking. Aan die variant zijn brandvertragers toegevoegd. Die zijn giftig voor het leven in je vijver.
• Vijverfolie van PVC is het minst milieuvriendelijk: de productie belast het milieu meer en het gaat maar 15 jaar mee.

Een vijverbak: kies tweedehands

In plaats van folie kun je ook voor een voorgevormde vijverbak kiezen. Die zijn in tuincentra, doe-het-zelf-zaken en online te koop. Kunststof bakken van HDPE versterkt met glasvezel zijn milieuvriendelijk, maar een tweedehands bak kopen is natuurlijk nog beter. Een HDPE-bak blijft tientallen jaren goed en is dus prima opnieuw te gebruiken. De productie van polyester vijverbakken is schadelijker voor het milieu dan de productie van HDPE-bakken.

Vaak zit er in vijverbakken al een hoogteverschil. Dit is praktisch als je veel verschillende soorten planten in je vijver wil hebben. Diverse beplanting is goed voor natuurlijk evenwicht in je vijver.

Natuurlijke vijverbodem

Vijverbodems die van natuurlijke materialen (zoals klei of leem) zijn gemaakt, gaan vaak lang mee en hoeven bijna niet bewerkt te worden. Ook leveren deze materialen bijna geen afval op, omdat ze als grond in de tuin verwerkt kunnen worden. Wel is het moeilijk om te zeggen of natuurlijke materialen ook echt milieuvriendelijker zijn. Je hebt er namelijk veel van nodig, hierdoor moet er veel vervoerd worden, vaak over een grote afstand. Ook zorgen ze mogelijk voor aantasting van het landschap op de plaatsen waar de grondstoffen worden afgegraven.

Beton

Beton wordt niet aangeraden: er is veel (zwaar) materiaal nodig en om de vijver waterdicht te maken moet er nog een extra coatinglaag worden aangebracht. Ook kan een betonnen vijver in de winter bevriezen en hierdoor lek raken.

Vlonders

Wil je voor je vijver gebruik maken van hout? Bijvoorbeeld voor beschoeiing of vlonders rond de vijver? Kies dan voor verantwoord hout of composiet (houtvezel met kunststof). Kunststof is minder geschikt, omdat dit door zonlicht binnen 5 tot 10 jaar zwak wordt.

Vul de vijver: kies leidingwater

Vul je vijver niet met grondwater of regenwater. Leidingwater is het beste voor een vijver, het liefst met een hardheid van 12 °dH of hoger (vrij hard water).

Emmertje water halen

Bacteriën zijn onmisbaar voor gezond vijverwater. Hier hoef je geen speciale producten voor te kopen. Een goede bacteriënmix krijg je door een emmer water in je vijver te gooien die je uit een naburige, heldere vijver haalt. Doe dit het liefst binnen 24 uur na het vullen. Zo geef je je vijver meteen een goede start. Slootwater is hiervoor niet geschikt, omdat het een heel andere balans heeft.

Vijveraarde is overbodig

In tuincentra kun je speciale ‘vijveraarde’ kopen om op de bodem van je vijver te leggen. Dit is niet geschikt voor natuurlijke vijvers: de aarde bestaat voor het grootste deel uit turf met (te) veel voedingsstoffen. Ook heeft turf een negatief effect op het milieu. Kies liever voor planten in mandjes. Wil je toch iets op je bodem leggen, gebruik dan (onbemeste) grond die eerder is uitgegraven voor het gat voor de vijver.

Kies de juiste waterplanten

Vijverplanten zijn niet alleen mooi, maar ook nuttig. Ze helpen om het water helder en zuiver te houden en omdat ze de voedingsstoffen in het water opmaken krijgen algen geen kans om te groeien. Ook bieden planten een schuilplaats aan waterdiertjes.

Wees niet te zuinig met planten in je vijver. Als je minimaal 30 procent van het water bedekt met drijfplanten zoals waterlelies, blijft de vijver in de zomer lekker koel en krijgen algen weinig kans. Groeien je planten niet goed? Vaak is dan het CO2-gehalte in het water te laag. Dit kun je oplossen door vijverkalk of speciale CO2-tabletten toe te voegen.

Als je jouw vijver niet te diep maakt (maximaal 80 centimeter), passen alle beschikbare vijverplanten in de vijver. Een diepere vijver warmt in het voorjaar langzamer op, waardoor planten minder snel groeien.

Verschillende vijverplanten

Er zijn drie groepen vijverplanten: onderwaterplanten (‘zuurstofplanten’), drijfplanten, en oeverplanten. Let er op dat er gezonde wortels aan de planten zitten. Verwijder voor plaatsing het loodbandje, dit is giftig. Gebruik nabij folievijvers geen planten met scherpe uitlopers (zoals bamboe), die kunnen het folie lekprikken. Kies bij voorkeur voor inheemse planten. Dit zijn planten die van nature in Nederland voorkomen. Als exotische, uitheemse planten in de Nederlandse natuur terechtkomen kan dat voor veel schade zorgen. Sommige exoten verspreiden zich zo snel voort, dat ze uitgroeien tot een plaag en inheemse soorten verdringen. Dit noem je een invasieve exoot. Een voorbeeld van een invasieve exoot in vijvers is watercrassula. Voorkom dat invasieve exoten verspreiden en ga voor een mooie mix van inheemse soorten. Zo blijft de natuur in balans.

Zorg snel voor onderwaterplanten

Belangrijk is dat je binnen 24 uur nadat je de vijver met water hebt gevuld voldoende onderwaterplanten plaatst. Zonder zuurstof is er namelijk geen onderwaterleven in je vijver mogelijk. Reken per 1.000 liter water op vier bosjes of één mandje van deze zuurstof producerende planten. Er zijn ook kant-en-klare mandjes te koop voor een vijver van 1.000 liter water. Glanzend fonteinkruid is één van de effectiefste onderwaterplanten.

Vissen en andere waterbewoners

Hoe leuk vissen ook zijn om naar te kijken, voor een natuurlijke tuinvijver zijn te veel vissen niet goed. Vissen kunnen je vijver vervuilen met hun uitwerpselen en zo het biologisch evenwicht verstoren. Ook eten ze waterdiertjes en kunnen ze een negatief effect hebben op amfibieën en reptielen die in de vijver willen wonen. Als je toch vissen in je vijver wilt: in een natuurlijke vijver kun je het beste twee vissen per vierkante meter houden voor de eerste 5 vierkante meter. Als je vijver groter is, kun je voor elke extra 5 vierkante meter nog eens 2 vissen toevoegen.

Kies de juiste vissoort

Bedenk welke vissen jij in je vijver wilt laten zwemmen. De populaire koi-karper heeft een (duur) waterzuiveringssysteem nodig. Dit kost veel stroom. Wil je een natuurlijke vijver? Kies dan voor inheemse soorten als de (goud)winde. Zet pas na een maand vissen in je nieuwe vijver. Dan hebben planten en bacteriën de tijd gehad om een natuurlijk evenwicht te vormen.

Padden, kikkers en salamanders

Amfibieën kunnen zich voortplanten in vijvers zolang er geen of weinig vissen in rondzwemmen. Ze houden van vijvers waar minimaal een deel van de dag zon staat, met veel planten en met diepteverschillen. Kikkers overwinteren in de modder van vijvers, maar padden en salamanders zoeken een plaatsje onder stenen of onder stapels hout en takken en in composthopen. Als je ’s winters in de tuin gaat werken, hou hier dan rekening mee. Voor kikkers (of egels die in de vijver zijn gevallen) kun je ook een trapje maken.

Overtollige planten in de gft-bak

Pas als meer dan de helft van je vijver is bedekt met drijfplanten, wordt het tijd om er een paar te verwijderen. Maar zet verwijderde planten niet in een naburige sloot! Als je (uitheemse) planten in de vrije natuur zet, kunnen die enorm gaan woekeren. De gft-bak is een betere plek voor overtollige waterplanten.

Voorkom algen- en draadwierengroei

Je voorkomt algengroei door de hoeveelheid voedingsstoffen in de vijver te verminderen. Hark regelmatig dode plantenresten uit de vijver, vang bladeren op met een net in de herfst, vermijd vijveraarde en beperk het aantal vissen. Zorg verder voor voldoende schaduw (bijvoorbeeld met behulp van drijfplanten).

Het natuurlijke evenwicht herstellen door meer zuurstofplanten in je vijver te plaatsen is een goede oplossing. Is het water al helemaal groen? Dan kun je beter opnieuw beginnen en de vijver met schoon (leiding)water vullen. De zuurstofplanten zullen het anders door de algen niet overleven.

Een andere oplossing tegen algen is het uitzetten van watervlooien (te koop in tuincentra). Die eten de algen. Dit helpt echter niet als je vissen hebt, omdat vissen de watervlooien eten.

Draadwieren

In vijvers waar te veel voedingsstoffen in het water zitten, kunnen draadwieren (draadalg, flab) de vijver overwoekeren met groene slierten. Draadwieren zijn met een bladhark makkelijk te verwijderen. Meestal is dit een tijdelijk probleem dat vanzelf voorbijgaat als er een biologisch evenwicht in de vijver is gevormd.

Of je kunt waterslakken uitzetten in je vijver, die eten de draadwieren. Waterslakken zijn te koop bij tuincentra. Vermijd het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Deze kunnen ook schadelijk zijn voor andere planten in je vijver. Als deze dood gaan raakt het evenwicht van je vijver nog verder uit balans.

Energie besparen bij de vijver

Pompen en filters gebruiken veel stroom, zijn vaak duur en meestal overbodig. Sterker nog, ze kunnen het natuurlijk evenwicht in jouw vijver juist verstoren. Een pomp zuigt waardevolle kleine diertjes op.

Filters om het water te reinigen van vissenpoep en andere afvalstoffen zijn niet nodig als je het aantal vissen in je vijver beperkt. Hetzelfde geldt voor uv-lampen tegen algengroei: een natuurlijk evenwicht in je vijver zorgt ervoor dat algen niet kunnen groeien.

Vind je een fonteintje (en dus een pomp) of verlichting bij je vijver aantrekkelijk? Kies dan voor apparaten op zonne-energie of sluit een timer aan. Hiermee voorkom je dat ’s nachts het nachtleven wordt verstoord door verlichting en dat fontein en licht niet onnodig actief zijn.