PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen) zijn door de mens gemaakte chemische stoffen. Deze stoffen komen van nature niet in het milieu voor. PFAS bestaan uit moleculen die heel sterk zijn. Daardoor krijgen PFAS-stoffen bijzondere eigenschappen. Zo stoten ze water, vuil, vet en stof af. Ze worden gebruikt om producten diezelfde eigenschappen te geven. Ook zijn ze slijtvast en worden ze gebruikt in bijvoorbeeld hittebestendige of brandwerende producten. Er bestaan ruim 10.000 verschillende soorten PFAS. Bekende soorten PFAS heten bijvoorbeeld PFOA, PFOS, PTFE (Teflon) of GenX-stoffen.

PFAS zitten in veel alledaagse producten, zoals pannen met een antiaanbaklaag, regenkleding, cosmetica, smeermiddelen, waterafstotende impregneermiddelen en brandblusschuim. Fabrikanten gebruiken ze ook in bijvoorbeeld elektronica, bouwmaterialen of medische hulpmiddelen.

Fabrieken die (producten met) PFAS maken stoten de stoffen uit in het milieu. Daardoor komen PFAS in de lucht, het water en de bodem terecht. Ook komen de stoffen in het milieu door het gebruiken van PFAS-houdende producten, zoals blusschuim en impregneermiddelen.

PFAS breken (bijna) niet af en verspreiden zich vaak makkelijk. Via de lucht, het water en de bodem kunnen planten en dieren ze opnemen. Zo hopen PFAS zich langzaam op in de voedselketen. Door milieuvervuiling komen ze ook in drinkwater en voedsel terecht. Zo komen PFAS uiteindelijk ook ons lichaam binnen. Als er lange tijd veel PFAS in je lichaam zitten kan dit schadelijk zijn voor je gezondheid. Eenmaal vrijgekomen in het milieu, is het vrijwel onmogelijk om PFAS weer uit de omgeving te halen.

Van een paar PFAS is bekend dat ze bij bepaalde concentraties schadelijk zijn voor onze gezondheid. Deze PFAS kunnen bijvoorbeeld een effect hebben op het immuunsysteem, het cholesterolgehalte of de lever. Of ze kunnen bepaalde typen kanker veroorzaken. Maar er zijn duizenden typen PFAS die nog niet onderzocht zijn. Daardoor weten we nog maar weinig over de risico’s van die PFAS. Lees meer over PFAS en gezondheid op de website van het RIVM.

Ja, ook in voedsel en drinkwater kunnen PFAS zitten. Via vervuilde grond komen PFAS bijvoorbeeld in groenten en fruit terecht. En via grond- en oppervlaktewater (zoals rivieren en meren) komen PFAS ook in ons drinkwater terecht. Er gelden regels voor de maximale hoeveelheid PFAS die in voedsel en drinkwater mogen zitten. Dat betekent dus niet dat er helemaal geen PFAS in mogen zitten.

Het is vaak moeilijk om producten met PFAS te herkennen, omdat het niet verplicht is om dit op de verpakking of het label te zetten. Als een product vet-, vuil- én waterafstotend is, is de kans groter dat er PFAS in zitten. Probeer producten te vinden met het label PFAS-vrij of PFC-vrij. Je kunt altijd bij de verkoper van het product navragen of er PFAS in een product zitten. Let op bij claims als ‘PFOS-vrij of ‘PFOA-vrij’: er zijn heel veel soorten PFAS en het zou dus kunnen dat er nog wel andere soorten PFAS in zitten.

Ja, voor veel producten bestaan er tegenwoordig PFAS-vrije alternatieven. Denk aan PFAS-vrije pannen en regenjassen. Je kunt ervan uitgaan dat een product PFAS-vrij is als dit op de verpakking of het label vermeldt staat. Is een product aan vervanging toe? Kies dan bij voorkeur voor een PFAS-vrij alternatief.

In pannen met een antiaanbaklaag zit vaak een laagje PFAS. Teflon is de merknaam van verschillende PFAS die worden gebruikt in de antiaanbaklaag. Met name PTFE wordt veel gebruikt als antiaanbaklaag in teflonpannen. Bij normaal gebruik kun je deze pannen veilig gebruiken. Bij heel hoge temperaturen kan de antiaanbaklaag dampen afgeven die ongezond zijn. Dit gebeurt pas bij temperaturen die veel hoger zijn dan de temperatuur waarbij eten aanbrandt.

Als de antiaanbaklaag beschadigd is, kunnen kleine stukjes loskomen. Voor zover bekend is het binnenkrijgen van stukjes PTFE niet schadelijk voor de gezondheid. Wel brandt eten sneller aan in een beschadigde pan, wat slecht is voor de gezondheid. Een pan met PFAS hoef je dus niet meteen weg te gooien, behalve als de antiaanbaklaag kapot of erg beschadigd is. Hieronder lees je meer tips voor het kopen, gebruiken en weggooien van pannen met een antiaanbaklaag: 

• Heb je een nieuwe pan nodig? Koop dan een PFAS-vrije pan. 
  Pannen met keramische of emaillen antiaanbaklaag bevatten geen PFAS. Fabrikanten gebruiken ook geen PFAS om ze te maken. 
  Pannen zonder antiaanbaklaag van gietijzer, geanodiseerd aluminium, roestvrijstaal, plaatstaal of koolstofstaal bevatten ook geen PFAS. Vraag aan de verkoper hoe je deze pannen goed gebruikt en onderhoudt, dan bakken ze ook niet aan.
   

• Gebruik pannen zo lang mogelijk. Als je een pan weg wil doen, kijk dan op de Afvalscheidingswijzer hoe je hem het beste kunt weggooien. 

• Gooi een pan met een beschadigde antiaanbaklaag weg. Bij beschadigingen van de antiaanbaklaag kunnen (zeer kleine) stukjes van de (PFAS-houdende) laag loskomen. 

Textielfabrikanten gebruiken ook veel PFAS om stoffen water- en vuilafstotend te maken. PFAS zitten vooral in huishoudtextiel, zoals beddengoed en tafelkleden, en in kleding, zoals regenkleding, buitensportkleding en schoenen. Ook gebruiken fabrikanten PFAS in meubel- en autobekleding, tapijten, gordijnen en tentdoeken. Zowel bij het maken van PFAS-houdend textiel als bij het dragen, wassen en afdanken kunnen PFAS vrijkomen. Steeds meer kledingmerken stappen over op PFAS-vrije waterdichte stoffen. Deze stoffen werken goed tegen water en slijtage, maar worden iets sneller vuil en vragen wat meer onderhoud. Bekijk hier tips voor het kopen, gebruiken en weggooien van (PFAS-houdend) textiel:

• Koop bij voorkeur geen textiel met PFAS.
  - Probeer producten te vinden met het label PFAS-vrij of PFC-vrij.
  - Als het product niet per se water- of vuilafstotend hoeft te zijn, kies dan textiel zonder deze eigenschappen. De kans is dan kleiner dat er PFAS in zitten.
  - Koop textiel met een keurmerk, zoals OEKO-TEX of BlueSign. Deze keurmerken verbieden PFAS niet, maar stellen er wel een maximum aan. Het keurmerk Global Organic Textile Standard (GOTS) verbiedt PFAS in textiel wel.
• Gebruik textiel bij voorkeur zo lang mogelijk. Als er PFAS in textiel zitten, kan dit deels tijdens het dragen vrijkomen. Volgens het RIVM is dat niet schadelijk als je het normaal gebruikt.
• Als je textiel weg wilt doen, kijk dan op de Afvalscheidingswijzer voor het weggooiadvies.

PFAS kunnen ook voorkomen in cosmetica, zoals crème, foundation, oogpotlood, poeder en scheerschuim. Bij verzorgingsproducten moeten alle ingrediënten op de verpakking staan, ook als er maar een heel klein beetje van een stof in zit. Toch is het niet altijd makkelijk om PFAS te herkennen aan de ingrediëntenlijst. Hieronder vind je een aantal handige tips om PFAS in cosmetica te vermijden: 

• De drie PFAS die het vaakst in cosmetica voorkomen, zijn PTFE, C9-C15 fluoralcohol phosphate en perfluorodecalin. 

• Op de ingrediëntenlijst kunnen stoffen met het woorddeel 'fluoro' in de naam staan. Dit zijn vaak PFAS. Je kunt de naam invoeren in een zoekmachine om te checken of het een PFAS is. De COSMILE-app kan helpen om de ingrediëntenlijst makkelijker te begrijpen, maar helaas kan de app PFAS nog niet automatisch laten zien.  

• Het Europees Ecolabel en Nordic Swan Ecolabel verbieden PFAS in cosmetica. 

Kijk voor meer tips voor cosmetica op de webpagina over persoonlijke verzorgingsproducten.

PFAS kunnen ook zitten in smeermiddelen, bijvoorbeeld in smeermiddelen voor fietskettingen. Vermijd smeermiddelen met PTFE (teflon). PTFE- of teflonspray is bij normaal gebruik niet schadelijk voor de gezondheid, maar het maken van PTFE is wel schadelijk voor mens en milieu. Bij smeermiddelen kun je op het volgende letten: 

• Kies voor smeermiddelen op basis van biologische (plantaardige of dierlijke) oliën, zoals triglyceriden. Die zijn veilig voor mens en milieu.  
• De Deense Consumentenbond onderzocht fietskettingolie van verschillende merken op PFAS, en PFAS-vrije alternatieven gevonden (je moet de pagina wel even vertalen naar het Nederlands).
• Op sommige smeermiddelen voor fietskettingen staat dat ze biologisch afbreekbaar zijn. Deze middelen bevatten geen PFAS.  
• Gebruik PTFE-smeermiddelen niet op, maar gooi ze weg via het restafval. PTFE kan in een afvalverwerkingsinstallatie volledig afbreken. 
• Ook in skiwax kunnen PFAS zitten. Tijdens gebruik komen de stoffen direct in het milieu terecht. Er zijn ondertussen voldoende PFAS-vrije alternatieven op de markt. Let in de winkel op of de skiwax zonder PFAS is.

PFAS kunnen ook zitten in impregneer- en schoonmaakmiddelen voor kleding, schoenen en meubels, tapijt, en voor bouwmaterialen zoals hout, beton en dakpannen. Deze middelen zorgen ervoor dat producten beter werken en langer meegaan. Gebruik deze middelen alleen als het deze middelen alleen als het helpt in het langer gebruiken van deze producten en als er geen PFAS-vrij alternatief beschikbaar is. Zeker in outdoorwinkels kun je vragen naar PFAS-vrije impregneermiddelen voor bijvoorbeeld kleding en schoenen.

PFAS-houdend brandblusschuim wordt gebruikt bij vloeistofbranden. Het is beter om geen brandblussers met PFAS te kopen. Tot eind 2026 mogen producten met PFAS-schuim nog verkocht worden. Wil je een nieuwe brandblusser kopen? Controleer bij de verkoper of er geen PFAS in zit, of kies een product waarop staat dat het PFAS- of fluorvrij is. Oude brandblussers met PFAS kun je naar de milieustraat brengen.