De opwarming van de aarde en klimaatverandering komen door de mens. Klimaatonderzoekers wereldwijd, samenwerkend in het IPCC, weten het zeker: het komt 'onmiskenbaar' door menselijke activiteiten waarbij broeikasgassen vrijkomen. Natuurlijke processen - zoals verandering van de activiteit van de zon en vulkaanuitbarstingen - spelen nauwelijks een rol in de opwarming van de aarde.

Iedere 0,1 graden telt

Hoe warmer het wordt, hoe rampzaliger de gevolgen. Iedere 0,1 graden telt voor de toekomst. De huidige opwarming van ruim 1 graad is niet meer terug te draaien. Maar opwarming boven de 1,5 of 2 graden is nog wel te voorkomen. Er is dus hoop, want als het lukt om de verdere opwarming te begrenzen zullen de nadelige gevolgen minder groot worden.

Voor maximaal 2 graden zou de wereldwijde CO2-uitstoot snel moeten gaan dalen en ruim voor het einde van deze eeuw nul moeten zijn, voor maximaal 1,5 graden al ongeveer halverwege deze eeuw naar nul. Bovendien is het nodig CO2 uit de atmosfeer te gaan halen en vast te leggen. Ook de uitstoot van andere broeikasgassen dan CO2 moet sterk worden ingeperkt. Er is snelle en drastische actie nodig van overheden, bedrijven en consumenten. Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering en wat kun je zelf doen? Milieu Centraal zet het op een rij.

5 vragen over klimaatverandering

Broeikaseffect en CO2

Broeikasgassen zoals CO2 en waterdamp komen van nature in de atmosfeer (lucht) voor. Ze houden de warmte van de zon gedeeltelijk vast. Zonder deze broeikasgassen zou het op aarde veel kouder zijn dan nu. Dit natuurlijke broeikaseffect is sinds de industriële revolutie door allerlei menselijke activiteiten versterkt. Mensen verbranden op grote schaal fossiele brandstoffen (olie, kolen en gas) in fabrieken, energiecentrales, huizen en voor vervoer. 

De temperatuur op aarde stijgt

De afgelopen eeuwen zijn er veel meer broeikasgassen in de lucht gekomen. Die houden meer warmte van de zon vast, waardoor de temperatuur op aarde stijgt. In de afgelopen 150 jaar is het wereldwijd gemiddeld ruim 1 graad warmer geworden.

De stijging van de temperatuur heeft gevolgen voor het klimaat: dat verandert. Wetenschappers denken dat we de gevolgen waarschijnlijk nog kunnen beheersen als we de stijging weten te beperken tot 1,5 à 2 graden. Dat kan alleen als de wereldwijde CO2-uitstoot in 2050 drastisch is verlaagd. Dat gaat niet vanzelf, daar zijn forse maatregelen voor nodig.

Mens is belangrijkste oorzaak

Bijna alle wetenschappers zijn het erover eens dat de klimaatverandering vooral is veroorzaakt door de mens. Slechts een handjevol wetenschappers denkt dat er vooral andere oorzaken zijn (zoals vulkaanuitbarstingen en extra zonne-activiteit). Deze klimaatsceptici krijgen relatief veel aandacht in de media, waardoor het lijkt alsof er onder wetenschappers nog veel twijfel bestaat. Maar het IPCC (het klimaatpanel van de VN waar duizenden wetenschappers uit de hele wereld aan meewerken) is duidelijk: de mens is de belangrijkste oorzaak van de opwarming van de aarde.

Gevolgen van klimaatverandering

De opwarming van de aarde heeft over de hele wereld gevolgen voor de natuur, onze gezondheid en veiligheid en voor de beschikbaarheid van voedsel en water.

Zeespiegel stijgt, zee-ijs smelt

Door de opwarming van de aarde stijgt de zeespiegel. Tussen 1901 en 2018 is de zeespiegel met gemiddeld 20 cm gestegen. Onderzoekers verwachten dat de zeespiegel rond het jaar 2100 tientallen centimeters tot ongeveer 1 meter extra gestegen zal zijn, afhankelijk van hoe snel de opwarming gaat. Dat komt doordat gletsjers en ijskappen op Groenland en Antarctica smelten. Bovendien neemt warm water meer ruimte in doordat het uitzet.

Ook het zee-ijs op de Noordpool verdwijnt in snel tempo. Tussen 1979-1988 en 2010-2019 is de hoeveelheid zee-ijs die in september (aan het einde van de zomer) rond de Noordpool kan worden gemeten met 40% afgenomen . Als de opwarming niet wordt beperkt tot maximaal 2 graden, zal de Noordpool naar verwachting nog deze eeuw helemaal geen zee-ijs meer hebben. Dit heeft trouwens geen verband met zeespiegelstijging. Dat ontstaat door het smelten van landijs maar niet van zee-ijs.

Permafrost ontdooit

Naast het zee-ijs zal ook het permafrost ontdooien. Permafrost is de permanent bevroren bodem van het gebied rond de Noordpool. Door het ontdooien komen veel broeikasgassen vrij. Deze video van NOS op 3 geeft uitleg over de gevaren van ontdooiend permafrost (YouTube).

Gevolgen wereldwijd

De stijging van de temperatuur op aarde heeft wereldwijd gevolgen:

• Meer overstromingen doordat de zeespiegel stijgt. Vooral dichtbevolkte kustgebieden en rivierdelta’s in ontwikkelingslanden zullen hier mee te maken krijgen.
• Voedseltekorten in gebieden waar het droger wordt, met als gevolg honger en ondervoeding.
• Tekort aan drinkwater en water voor irrigatie in gebieden waar het droger wordt.
• Afname van de biodiversiteit (het aantal verschillende soorten) doordat dieren- en plantensoorten uitsterven. Dat heeft bijvoorbeeld ook negatieve gevolgen voor de visserij.
• De oceanen verzuren. Koraalriffen lopen daardoor risico om af te sterven. Koraal is een belangrijk leefgebied voor vissen en planten.
• Er komen meer bosbranden en meer woestijnen.
• Er is kans op meer en langere hittegolven. Dat is vooral een risico voor ouderen en andere kwetsbare groepen.

Vooral arme, tropische gebieden zullen last krijgen van de klimaatverandering. Daar ontstaan bijvoorbeeld problemen door watertekorten, overstromingen, ziekten en slechtere oogsten. Vooral dichtbevolkte kustgebieden en rivierdelta's in arme landen zijn kwetsbaar. Juist die landen hebben niet het geld en de technologie om zich aan de klimaatverandering aan te passen.

Gevolgen in Nederland

Ook in Nederland wordt het warmer. De belangrijkste gevolgen van de klimaatverandering voor Nederland:

• De zeespiegel stijgt.
• Het weer wordt extremer: meer zware buien, meer hittegolven.
• Er is meer kans op overstromingen: de rivieren kunnen bij hevige regenval het water niet meer goed afvoeren.
• Er is meer kans op wateroverlast: de riolering kan dan het vele water niet meer aan.
• Het wordt natter: in het voorjaar, najaar en de winter valt er meer neerslag.
• De zomers worden juist droger en heter. Er zijn meer zomerse en tropische dagen. Dit heeft gevolgen voor de natuur, de landbouw en de gezondheid van mensen (hittestress).
• De winters worden zachter; het zal minder vaak vriezen.
• De natuur in Nederland verandert: soorten die goed gedijen bij warm weer, voelen zich steeds beter thuis in Nederland en kunnen daardoor plaagsoorten worden. Bekende voorbeelden zijn de eikenprocessierups, mediterraan draaigatje, de kleine heremietkreeft, bepaalde tekensoorten, en de ‘hooikoortsplant’ Ambrosia. Een ander effect is, dat het voorjaar eerder begint: planten bloeien eerder, bomen lopen eerder uit, insecten verschijnen eerder en vogels broeden vroeger in het jaar. Dit kan problemen geven, bijvoorbeeld voor trekvogels die bij aankomst in Nederland de insectenpiek hebben gemist en onvoldoende voedsel kunnen vinden. Soorten die zich niet snel genoeg kunnen aanpassen aan de veranderende omstandigheden lopen de kans te verdwijnen. Er zijn ook voordelen: we kunnen andere groente- en plantensoorten gaan verbouwen omdat die het in Nederland beter zullen gaan doen.

In Nederland zijn de gevolgen van klimaatverandering waarschijnlijk te beheersen. We kunnen dijken en duinen versterken en langs rivieren opslaggebieden maken voor extra rivierwater. 

Voorkomen en aanpassen

Hoe groot de problemen straks worden, hangt af van de maatregelen die we nemen. Aan de ene kant moeten we de uitstoot van broeikasgassen verminderen zodat de opwarming beperkt blijft (deze aanpak wordt ‘mitigatie’ genoemd, dat betekent ‘vermindering’). Aan de andere kant is het verstandig dat we ons aanpassen aan een ander klimaat (dit type maatregelen wordt ‘klimaatadaptatie’ genoemd). Beide type maatregelen zijn nodig.

Wat is je eigen CO2-voetafdruk?

Ieder mens zorgt voor CO2-uitstoot. Een huishouden in Nederland stoot jaarlijks gemiddeld ongeveer 19.000 kilo CO2 uit. Op Wat is je CO2-voetafdruk lees je meer.

Klimaatverandering wereldwijd aanpakken

Klimaatverandering is een probleem dat wereldwijd moet worden aangepakt. Daarvoor maken allerlei landen in de wereld afspraken en beleid. Dat gebeurt in de VN, in Europa en ook binnen Nederland. Wil je meer lezen over de internationale afspraken en het ontstaan van het klimaatbeleid? Kijk dan op deze tijdlijn en volg de ontwikkelingen van het Klimaatakkoord.

Verantwoording

Milieu Centraal baseert de informatie over klimaatverandering wereldwijd op de rapporten van het IPCC. De meest recente publicatie is 'The sixth assessment report'. Er is een volledig rapport en een samenvatting voor beleidsmakers.

Het International Panel on Climate Change (IPCC) is opgericht door de Verenigde Naties. Het bestaat uit een paar honderd wetenschappers, in wisselende samenstelling, uit verschillende landen. Iedere 6 tot 8 jaar maakt het panel de balans op van duizenden klimaatonderzoeken. Deze onderzoeken worden gewikt en gewogen, en vormen de bronnen voor een totaalbeeld van de stand van zaken met betrekking tot klimaatverandering.

Voor de Nederlandse situatie worden vooral publicaties van het KNMI gebruikt.

Meer informatie

• Lees de uitgebreide uitleg van het KNMI over klimaatverandering
• Op NEMO Kennislink vertellen wetenschappers over klimaatverandering
• Omgaan met klimaatverandering in Nederland: ruimtelijkeadaptatie.nl