Het drinkwater in Nederland is van zeer goede kwaliteit. Het winnen, zuiveren en vervoeren van drinkwater kost wel energie; maar waterbedrijven maken relatief veel gebruik van duurzame energiebronnen. Verder daalt door winning van drinkwater het grondwaterpeil; dat versterkt verdroging van natuurgebieden.

Tips voor schoon drinkwater

Milieugevolgen van drinkwater

Een huishouden gebruikte in 2020 gemiddeld 135 liter drinkwater per persoon per dag. Ruim 40 procent daarvan gaat op aan warm water voor bad en douche; de rest aan het toilet (29 procent), de was (13 procent), en andere activiteiten zoals de afwas, koken, en water drinken. De totale milieubelasting van koud water is laag vergeleken met die van warm water: warm water vergt veel meer energie dan drinkwaterbereiding.

De winning, zuivering en het vervoer van drinkwater kosten wel energie, maar drinkwaterbedrijven gebruiken daarvoor vaak duurzame energiebronnen. Ook kost het energie om het rioolwater te zuiveren dat ontstaat na gebruik van het water.

Verdroging

Een ander effect op het milieu is verdroging van natuurgebieden. Zo'n 60 procent van ons drinkwater is afkomstig uit grondwater: regen- en rivierwater dat door de bodem naar grotere diepte is gesijpeld. Door waterwinning daalt het grondwaterpeil; dat is één van de oorzaken van het verdrogen van natuurgebieden. De rest van het drinkwater komt uit rivieren en meren: dat vereist meer energie en chemicaliën voor zuivering, maar draagt niet bij aan verdroging.

Gezond drinkwater: strenge eisen

Ernstige vervuiling kan de hele bevolking bedreigen. Daarom gelden er strenge wettelijke regels rond de winning, zuivering en levering van leidingwater. Zo gelden strenge normen voor 66 meetbare aspecten, onder andere voor mogelijk aanwezige chemische stoffen en bacteriën. De drinkwaterkwaliteit in Nederland voldoet ruim aan de wettelijke eisen.

Dagelijkse controle

Waterleidingbedrijven controleren dagelijks en tijdens alle fasen van het zuiveringsproces de waterkwaliteit. Als er verhoogde concentraties voorkomen, worden maatregelen genomen: bijmengen van schoon water bijvoorbeeld, of in het uiterste geval sluiting van de bron of inlaat.

Verpakt water: duurder maar niet beter

Verpakt bron- of mineraalwater is nadeliger voor het milieu dan kraanwater, vooral vanwege de productie en het afval van de verpakkingen (zie ook drankverpakkingen). Water verpakt in een fles of pak is ook duurder: 140 keer duurder dan kraanwater (inclusief belastingen en vastrecht kost drinkwater gemiddeld 1,84 euro per 1000 liter, prijspeil 2020; de prijs van kraanwater is vergeleken met die van de goedkoopste 1,5 literfles water uit de supermarkt).

Wel verpakt: bij bewaren, loden leiding, of in buitenland

In huizen met loden leidingen is het aan te raden babyvoeding aan te maken met verpakt water. En in het buitenland ben je soms aangewezen op water uit een fles of pak, omdat kraanwater van (te) lage kwaliteit is. Ook voor noodpakketten is verpakt water nodig; kraanwater blijft niet lang goed.

Toilet: waterbesparende stortbak

Heeft jouw wc nog een stortbak of spoelbak van 9 liter? Vervang die dan door een waterbesparende spoelbak van 6 liter, met spoelonderbreking of spoelkeuzeknop en een 6 liter wc-pot. Die werkt net zo goed maar bespaart drinkwater: 23.000 liter per jaar (dat scheelt € 25, prijspeil 2018).

Spaarknop monteren

Bij sommige bestaande stortbakken kun je de gewone bedieningsknop met een ombouwsetje ombouwen tot spoelonderbreker. Dat is eenvoudig en kost een paar euro; het levert 8 m3 waterbesparing per jaar op (dat scheelt € 9, prijspeil 2018).

Waterfles of baksteen?

Een fles met water in de stortbak zetten, vermindert het volume en dus de hoeveelheid water per spoeling. Let wel op dat het volume van de stortbak groot genoeg blijft (6 liter bij grote boodschap, 3 liter bij kleine) om verstopping van het riool te voorkomen.

Zet liever geen baksteen in de stortbak voor waterbesparing: de poreuze steen maakt het makkelijk voor bacteriën om in de stortbak te gaan woekeren.

Check op lek!

Met dit soort losse voorzieningen in de stortbak is regelmatige controle op lekkage noodzakelijk. Kijk of er geen water lekt via de bodemklep naar de toiletpot (al dan niet via een valpijp). Zo'n lekkende bodemklep veroorzaakt een aanzienlijke waterverspilling.

Waterbesparende wc: WST-toilet

WST-toilet staat voor Water Saving Technology-toilet. Dat is een waterbesparende wc met een 4-liter toiletreservoir en bijpassende 4-liter toiletpot. Om verstopping in rioolleiding tegen te gaan, heeft een WST-toilet een booster: die verhoogt de afvoersnelheid naar het riool. Een WST-wc bespaart zo'n 20.000 liter water per jaar, vergeleken met een wc met 9-liter stortbak. Een 6-liter wc met spoelkeuzeknop bespaart meer, omdat die ook met 3 liter kan spoelen.

Toilet: regenwater voor spoeling?

Hemelwater (smelt- en regenwater) gebruiken voor toiletspoeling kan leidingwater besparen, maar de milieuwinst is klein. En er zitten praktische nadelen aan zo'n hemelwater-wc.

Apart leidingsysteem verplicht

De aanleg van een apart leidingwatersysteem in huis is verplicht, om te voorkomen dat het regenwater met drinkwater mengt. En alleen een installateur kan een kant-en-klaarsysteem voor hemelwaterspoeling plaatsen. Er komt dan een kunststof voorraadtank (400 tot 1.000 liter) in huis, en een leidingsysteem met filters tegen verstopping

Pomp

Als de voorraadtank hoger kan staan dan de wc, is een elektrische pomp niet nodig. Maar gezien het grote gewicht van de voorraadtank kan dat niet altijd. Dan is een elektrische pomp nodig om het regenwater in het tweede leidingnet te pompen; elektriciteitsproductie veroorzaakt milieubelasting.

Waterleiding aanleggen: kort en dun

Ga je nieuwe waterleidingen (laten) aanleggen? Let er dan op dat het korte en dunne leidingen worden. Dat bespaart kraanwater, energie en wachttijd bij de warmwaterkraan in de keuken of badkamer.

Houdt 10 meter aan als maximale leidinglengte. Voor de inwendige doorsnede is 10 mm gangbaar voor keukenleidingen, maar 8 mm kan soms ook voldoende zijn. Leidingen naar de badkamer zijn meestal 13 mm, maar ga voor 10 mm als dat mogelijk is. Overleg hierover met de installateur, want de waterdruk moet voldoende blijven.

Legionellabacterie voorkomen

De legionellabacterie veroorzaakt de ernstige longontsteking veteranenziekte. Legionella gedijt goed in stilstaand water van 20 tot 55 graden Celsius, zoals verwarmingstoestellen met een voorraadvat, of leidingen naar kranen die (tijdelijk) niet worden gebruikt.

Maatregelen tegen legionella via drinkwater

• Isoleer drinkwaterleidingen niet, zelfs niet de gedeeltes die door onverwarmde ruimtes lopen; de warmwaterleiding moet zo snel mogelijk afkoelen tot temperaturen waarbij Legionella niet gedijt (onder 25 graden).
• Circulatieleidingen voor warm tapwater mag je wél isoleren. Deze bevatten water van meer dan 60 graden, en dan sterft Legionella.
• Ook leidingen van collectieve systemen voor warm water (warmtenetsysteem) mag je isoleren; isoleer dan de warmwater- en de koudwaterleiding in de meterkast. Door de warmtewisselaar in de meterkast kan de gemiddelde temperatuur oplopen.

Heb je een zonneboiler? Schakel dan het circulatiepompje dat warm water uit de collector naar het voorraadvat pompt, niet uit in de zomervakantie. De pomp brengt de watertemperatuur in het voorraadvat regelmatig boven 60 graden, zodat legionella sterft.

Legionella voorkomen via cv-installatie

• Stel de temperatuur van warmwatertoestellen zoals boilers en cv- combiketels in op minimaal 60 graden Celsius.
• Verzeker je ervan dat het water in de boiler vóór gebruik 20 minuten 60 graden Celsius is geweest (of 5 minuten minstens 70 graden).
• Maak de afstand tussen koud- en warmwaterleidingen (en bijvoorbeeld cv-leidingen en vloerverwarming) zo groot dat de koudwaterleiding niet kan opwarmen boven 20 graden. Installateurs die lid zijn van Techniek Nederland hebben hier richtlijnen voor.

Legionella voorkomen na vakantie

Als het drinkwater langer dan een week heeft stilgestaan in de leidingen (wegens vakantie bijvoorbeeld) én de temperatuur in huis meerdere dagen boven 25 graden komt, dan is het raadzaam de leidingen af te tappen. Volg het stappenplan:

1. Draai de hoofdkraan van de waterleiding dicht;
2. draai alle kranen open;
3. draai het aftapkraantje open (meestal vlakbij de hoofdkraan, aan de kant van het huis) en vang het water op;
4. sluit het aftapkraantje als er geen water meer uitkomt;
5. open de hoofdkraan weer, zodat de waterleidingen en aangesloten apparaten voor (warm) water weer vollopen;
6. laat alle leidingen een paar minuten doorlopen;
7. spoel de warmwaterleidingen met water van circa 60 graden;
8. houd de douchekop tijdens het doorspoelen ondergedompeld in een emmer met water zodat er geen waterdruppels in de lucht komen.

Alle beetjes helpen

• Spaar wasgoed op tot de capaciteit van de wasmachine vol is.
• Repareer lekkende leidingen. Tien druppels per minuut lijkt weinig, maar is ruim 1.000 liter per jaar. Dat is onnodig verlies.
• Gebruik regenwater (uit een regenton) voor het wassen van de auto en het watergeven in de tuin.
• Geef de tuin 's zomers niet dagelijks water, maar bijvoorbeeld één maal per week een flinke hoeveelheid. Dan ontwikkelen de planten langere wortels, waardoor in droge tijden minder water nodig is.

Koop waterbesparende kranen, kraanmondstukken en douchekoppen. Meer hierover op bespaartips warm water.

Waterfilter niet nodig

Een waterfilter voor huishoudkranen filtert stoffen uit het leidingwater ná de waterzuivering die waterleidingbedrijven uitvoeren. Maar vanwege de hoge kwaliteit van het Nederlandse drinkwater zijn dergelijke waterfilters niet nodig.

De kwaliteit van het drinkwater kan zelfs verslechteren door het gebruik van een filter, namelijk als er bacteriën op het filter gaan groeien.

Drinkwaterbedrijven ontharden het water centraal: ze verminderen de hoeveelheid calcium en magnesium in het water, waardoor bijvoorbeeld de kalkaanslag in apparaten vermindert. Waterbedrijven vertellen op de website hoe hard het water is: bijna 2/3 van de gemeentes heeft zacht water en hard water komt bijna nergens uit de kraan. Als je last hebt van kalkaanslag in een apparaat, kun je dat verwijderen met huishoudazijn of daarvoor bestemde middelen.

Overweeg je een waterontharder, zoals een onthardingsapparaat of filter? Informeer dan eerst bij jouw drinkwaterbedrijf naar de waterhardheid. Met een ontharder kun je kalkaanslag verminderen in apparaten, waardoor die iets zuiniger zijn met elektriciteit. Dat is alleen zinvol bij hard water, maar dat komt nauwelijks voor in Nederland. Zelf water ontharden is over het algemeen niet nodig en er zijn risico’s.

Risico's verkeerd gebruik waterontharder

Water filteren/ontharden is in Nederland vrijwel nergens nodig, je kunt het water zelfs te zacht maken. Heb je toch een waterontharder nodig? Neem dan een ionenwisselaar. Deze wisselt de calcium- en magnesiumionen (die de kalkaanslag vormen) om voor natriumionen. Hiervoor moet je jaarlijks, bij een gemiddeld watergebruik, wel 75 kilo zout toevoegen, of regelmatig het filter vervangen. Volg goed de gebruiksaanwijzing omdat bacteriegroei kan ontstaan bij verkeerd gebruik. Bij waterontharders met membraanfilters (ook wel omgekeerde osmose genoemd) bestaat de kans dat het water te veel onthardt. In zeer zacht water kunnen schadelijke stoffen oplossen en werken wasmiddelen minder goed. Van apparaten met magneten om te ontkalken is niet aangetoond dat ze ook echt ontkalken.

Meer informatie

• Zie Rijksoverheid voor informatie van de Rijksoverheid over legionella, of kijk op Legionella vraagbaak van het Instituut voor Studie en Stimulering van Onderzoek op het gebied van gebouwinstallaties (ISSO).
• Meer weten over doorspoelen van leidingen in nieuwbouw: kraan doorspoelen.
• Voor info over drinkwater in het buitenland: waterinhetbuitenland.nl.
• Meer over de productie, het gebruik en prijzen van drinkwater staat op Vereniging Waterbedrijven in Nederland.
• Informatie over (water)wetten en regels staat op Wetten overheid (zoek op drinkwater).
• Het Voedingscentrum geeft tips over hoe je je waterfles op een gezonde manier keer op keer kunt hervullen.