Tips voor een natuurlijke tuinvijver

Kies een zonnige plek zonder bomen

De beste plek voor een vijver is een redelijk zonnig stukje tuin dat niet onder de bomen ligt. Waterplanten hebben zonlicht nodig, maar ook weer niet te veel: dat geeft overdadige algengroei. Als de vijver onder bomen staat, vallen er bladeren in. Bladafval rot in het water en dat levert een overschot aan voedingsstoffen op. Ook dat veroorzaakt vaak een explosieve algengroei.

Niveaus voor waternatuur

Welke vijver je ook kiest: een natuurlijk evenwicht is het makkelijkst te bereiken in een vijver van 1.000 liter of meer. Breng je daarin verschillende niveaus aan (15-20 cm, 35-40 cm en 40-80 cm), dan krijg je er een grote variatie aan waternatuur voor terug. Maak de vijver niet dieper dan 80 cm. Wil je straks vissen uitzetten in je tuinvijver? Zorg er dan voor dat de vijver minstens 75 cm diep is.

Minivijver in een houten ton

Ook als je geen grote tuin hebt, kun je toch een natuurlijke minivijver aanleggen die kleine dieren en insecten aantrekt. Bijvoorbeeld in een houten ton of een kunststof bak, waarin je een bodem legt van zand of cement. Als de vijver ondiep is (minder dan 25 cm) zijn alleen moerasplanten geschikt.

Folie of een voorgevormde vijverbak?

Fabriceer je zelf een vijver met folie op de bodem, dan is EPDM-folie de beste keuze voor het milieu. Deze folie is sterk en gaat tot 30 jaar mee, net iets langer dan HDPE-folie dat ook een goede optie is. Vijverfolie van pvc is het minst milieuvriendelijk: de productie belast het milieu meer en het gaat hooguit 15 jaar mee. Landbouwfolie is te dun om je vijverbodem mee te bekleden.

Een tweede leven voor je vijverbak

Online, in tuincentra en doe-het-zelfzaken kun je in plaats van folie ook voorgevormde vijverbakken kopen. Kunststof bakken van HDPE versterkt met glasvezel zijn milieuvriendelijk, maar een tweedehands exemplaar is nog beter. Een HDPE-bak kan tientallen jaren meegaan en is dus prima opnieuw te gebruiken. De productie van polyester vijverbakken is schadelijker voor het milieu dan die van HDPE.

Ondergrond leem of beton

Vijverbodems van natuurlijke materialen zoals klei (bentoniet) of leem gaan lang mee en hoef je niet te bewerken. Als je de vijver in de toekomst wegdoet hoeft dit materiaal geen milieubelasting op te leveren, het kan als grond in de tuin verwerkt worden. Het is moeilijk te zeggen of natuurlijke materialen ook milieuvriendelijker zijn. De impact op het milieu komt door het vervoer (let op waar het vandaan komt) en mogelijk aantasting van het landschap op de plaatsen waar de grondstoffen worden afgegraven.

Beton is af te raden: er is relatief veel (zwaar) materiaal nodig en om de vijver waterdicht te maken moet er nog een coating worden aangebracht. Ook kan een betonnen vijver opvriezen en lek raken.

Vlonders van verantwoord hout

Leg je beschoeiing of vlonders rond de vijver? Kies dan voor verantwoord hout of composiet (houtvezel met kunststof). Kunststof is minder geschikt, omdat dit door zonlicht binnen 5 tot 10 jaar broos wordt.

Vul de vijver

In tuincentra kun je speciale 'vijveraarde' kopen om op de bodem te leggen. Dit is een onzinproduct en is niet geschikt voor vijvers: deze aarde bestaat grotendeels uit turf met (te) veel voedingsstoffen. Producten met veengrond (turf) zoals vijveraarde en potgrond hebben bovendien als nadeel dat ze veel milieuschade veroorzaken. In veengrond zit CO2 opgeslagen en die komt vrij bij het afgraven. Daarnaast kan het afgraven ook zorgen voor aantasting van het veengebied. Leem is het beste alternatief, of anders de onbemeste tuinaarde die je hebt uitgegraven voor het gat van de vijver.

Gebruik leidingwater

Vul je vijver niet met grondwater (te veel ijzer) of regenwater (te zuur). Leidingwater is het beste voor een vijver, bij voorkeur met een hardheid van 12 °dH of hoger. In water met een lagere hardheid zit onvoldoende calcium en magnesium, maar dat kun je oplossen door eenmaal per jaar vijverkalk toe te voegen.

Emmertje water halen

Bacteriën zijn onontbeerlijk in gezond vijverwater. Koop daarvoor geen producten die 'het biologisch evenwicht stimuleren'. Een goede bacteriënmix krijg je door er een emmer water in te gooien die je uit een gezonde vijver in de buurt haalt.

Rijk aan waterplanten

Belangrijk is dat je binnen 24 uur nadat je de vijver met water hebt gevuld voldoende zuurstofplanten plaatst. Reken per 1.000 liter water op vier bosjes of één mandje zuurstof producerende planten. De effectiefste zuurstofplant is glanzend fonteinkruid.

Zuurstof voor helder water

Zuurstofplanten houden het vijverwater helder en bewaren het natuurlijke evenwicht.

• Zonder zuurstof is er geen onderwaterleven in je vijver.
• Planten maken de voedingsstoffen in het water op, zodat algen minder kans krijgen.
• Sommige zuurstofplanten, zoals vederkruid en waterpest, maken een stof aan die de algengroei remt.
• (Zuurstof)planten bieden een schuilplaats aan nuttige kleine waterdiertjes.

Waterlelies

Wees sowieso niet te zuinig met planten in je vijver. Als je minimaal 30 procent van het wateroppervlak bedekt met drijfplanten als waterlelies, blijft de vijver ook in de zomer lekker koel en krijgen algen weinig kans. Groeien je planten niet goed, dan is het CO2-gehalte in het water vaak te laag. Dat kun je verhelpen door wat vijverkalk of speciale CO2-tabletten toe te voegen.

Overtollige planten in de gft-bak

Pas als meer dan de helft van je vijver is bedekt met drijfplanten, wordt het tijd om er een paar te verwijderen. Maar zet verwijderde planten niet in een naburige sloot! Vijverplanten zijn vaak uitheemse soorten die enorm kunnen gaan woekeren in de vrije natuur. De gft-bak is een betere plek voor overtollige waterplanten.

Niet te veel vissen

Hoe leuk vissen ook zijn om naar te kijken, voor het vijverevenwicht zijn te veel vissen niet goed. Vissen kunnen je vijver vervuilen met hun uitwerpselen en zo het biologisch evenwicht verstoren. Een vuistregel is: niet meer dan 20 cm vislengte per vierkante meter wateroppervlak.

Kies de juiste vissoort

Bedenk ook goed welke vis jij in je vijver wilt laten zwemmen. De populaire koi-karper vereist bijvoorbeeld een (duur) waterzuiveringssysteem dat veel stroom kost. Wil je een natuurlijke vijver, dan kun je beter kiezen voor goudwinde, goudelrits, sarasa of shubunkin. Laat de eerste visjes pas na enkele maanden los in je nieuwe vijver. Dan hebben planten en bacteriën de tijd gehad om een natuurlijk evenwicht te vormen.

Vier-seizoenen onderhoud

Een natuurlijke vijver heeft elk seizoen wat onderhoud nodig. Wat kun je het beste wanneer doen?

• Lente: plaats eventueel nieuwe waterplanten. Voeg in april zo nodig vijverkalk toe aan het vijverwater.
• Zomer: is het lange tijd warm, houd dan het waterpeil in de gaten en vul het zo nodig bij met leidingwater. Slootwater heeft niet altijd de juiste samenstelling.
• Herfst: schoon de vijver op en span er een net overheen, tegen het bladafval. Laat verwijderd vijvermateriaal nog een dag uitdruipen op de kant, zodat waterdieren kunnen ontsnappen.
• Winter: rottingsgassen moeten de vijver uit kunnen, ook als het vriest. Laat daarom holle, hoge plantenstengels staan, ook bij de opruimbeurt in de herfst. En houd een wak in het ijs door bijvoorbeeld een rubberbal op het water te leggen (hak geen gat, dit verstoort het planten- en dierenleven). Verwijder sneeuw, zodat er licht op het water blijft vallen.

Voorkom algengroei

Haal gedurende het hele jaar met een bladhark regelmatig dode plantenresten uit de vijver. Zo voorkom je algengroei. Rijst het algenprobleem toch de pan uit, dan kun je watervlooien uitzetten (te koop in tuincentra). Dit helpt echter niet als je vissen hebt, omdat vissen watervlooien eten.

Een betere oplossing is: het natuurlijk evenwicht herstellen door meer zuurstofplanten in je vijver te plaatsen. Daarmee ga je ook het ontstaan van draadalgen (wieren) tegen. Draadalgen zijn overigens met een bladhark vrij gemakkelijk te verwijderen.

Energie besparen bij de vijver

Pompen en filters gebruiken veel stroom, zijn vaak duur en meestal overbodig. Sterker nog, ze kunnen het natuurlijk evenwicht in jouw vijver juist verstoren. Een pomp zuigt waardevolle kleine diertjes op – en dat overleven ze vaak niet.

Filters om het water te reinigen van vissenpoep en andere afvalstoffen zijn niet nodig als je het aantal vissen in je vijver beperkt. Hetzelfde gaat op voor uv-lampen tegen algengroei: een natuurlijk evenwicht in jouw vijver voorkomt de aanwas van algen.

Vind je een fonteintje (en dus een pomp) of verlichting bij je vijver aantrekkelijk? Kies dan voor apparaten op zonne-energie of sluit een timer aan.