Isolatiemateriaal kiezen
Woningisolatie bespaart veel meer energie dan het kost om het materiaal te maken. Zo heb je de productie-energie al in een tot enkele jaren terugverdiend. Bij de keuze van isolatiematerialen gaat het naast milieubelasting ook om wat past bij jouw woning, goede isolatiewaarden en een juiste manier van aanbrengen. Er zijn 2 echte afraders voor het milieu: schapenwol en gespoten PUR als vloerisolatie met HFK's als blaasmiddel.
Isolatiemateriaal kiezen in 4 stappen
-
01
Kies een materiaal met eigenschappen die passen bij jouw woning en hoe je een ruimte gebruikt. Heb je bijvoorbeeld een betonnen vloer of een houten vloer? Is je kruipruimte vochtig en moet het materiaal daar tegen kunnen? Wil je op het platte dak kunnen lopen en moet het materiaal drukvast zijn? Heb je maar weinig ruimte en wil je dun materiaal dat toch goed isoleert? Afhankelijk van de plek van de isolatie (vloer, bodem, dak, spouwmuur, of buitenmuren) vallen bepaalde materialen af of zijn ze juist heel geschikt.
-
02
Kies voor een hoge isolatiewaarde van het materiaal (Rd). Voor de vloer is dat minstens Rd 3,5, en voor het dak minstens Rd 3,8. Maar: ga je de vloer of het dak volledig vervangen, kies dan voor hogere waarden: bij vloer Rd 4,8 en bij dak Rd 5,8. De extra kosten van een hogere Rd-waarde vallen mee.
Voor de gevel is bij nieuwbouw een isolatiewaarde van Rd 4,4 de norm. Bij bestaande woningen is het vaak lastig en duur om zo ver te gaan. Dan is spouwmuurisolatie een goed begin dat je snel hebt terugverdiend. Extra isolatie met een voorzetwand of tegen de buitenkant van de muur kan je dan later altijd nog toevoegen, bijvoorbeeld bij een verbouwing.
-
03
Breng het isolatiemateriaal op de juiste manier aan. Het moet goed vastzitten en de onderdelen moeten goed op elkaar aansluiten. Zo voorkom je luchtlekken en koude plekken, waar je energie verliest en condens- en schimmelvorming kan ontstaan. Dat is ook belangrijk voor de levensduur. Kies daarom een gecertificeerd isolatiebedrijf. Dat vind je via Verbeterjehuis - Vind een bedrijf. Als je zelf aan de slag gaat: volg de kluswijzers en gebruiksaanwijzing nauwkeurig.
-
04
Kies het liefst voor isolatiematerialen die beter dan gemiddeld of gemiddeld scoren (zie hierna). Laat de afraders links liggen. Afraders zijn: gespoten PUR voor vloerisolatie met HFK’s als blaasmiddel, en schapenwol. Beide materialen zijn veel slechter voor het milieu dan alle andere materialen. Bij gespoten PUR voor vloerisolatie zijn HFO’s of water als blaasmiddel veel minder milieubelastend dan HFK’s. Veel vloerisolatiebedrijven bieden dit al aan. Lees meer over deze afraders.
Milieuscores: beter dan gemiddeld of afrader?
Ieder materiaal heeft zijn eigen voor- en nadelen als je kijkt naar broeikasgasuitstoot, landgebruik, invloed op de bodem en biodiversiteit, en gifstoffen. Al deze punten samen geven een voorkeursvolgorde voor het milieu: beter dan gemiddeld, gemiddeld, minder dan gemiddeld, . Bij de vergelijking is uitgegaan van materiaal dat 75 jaar meegaat en dezelfde isolatiewaarde heeft.
Hieronder vind je de milieu-vergelijking voor 4 soorten isolatie die veel voorkomen in bestaande woningen.
Dakisolatie (binnenkant schuin , afgewerkt met gipsplaat):
- beter dan gemiddeld: vlasplaten, gerecyclede kleding
- gemiddeld: ingeblazen cellulose, steenwol, glaswol, platen van EPS, en PUR-schuim
- minder dan gemiddeld: cellulair glas
- afrader: schapenwol
Meer weten over dakisolatie? Kijk op Dakisolatie of Zelf dak isoleren.
Spouwmuur na-isolatie:
- beter dan gemiddeld: cellulose, bio EPS (biofoam), glaswolvlokken of HR EPS (grijs)
- gemiddeld: EPS parels (wit) en steenwolvlokken
- minder dan gemiddeld: PIR/PUR gietschuim
- afrader: geen
Meer weten over het isoleren van de spouwmuur? Kijk op Spouwmuurisolatie.
Gevelisolatie (voorzetwand binnen afgewerkt met gipsplaat):
- beter dan gemiddeld: vurenhouten frame met polyester-aluminiumfolie, houtvezelplaten, stalen frame met houtvezel flexibele isolatie
- gemiddeld: platen van EPS, PUR- of PIR-schuim of XPS. Houten frame met houtvezel flexibele isolatie. Houten of stalen frame met gerecyclede kleding of glaswol of steenwol
- minder dan gemiddeld: tussen gemiddeld en afrader is geen materiaal aan te wijzen
- afrader: stalen of vurenhouten frame met schapenwol
Zelf een isolerende voorzetwand plaatsen? Bekijk de stappenplannen voor glas- en steenwol en voor hardschuimplaten.
Vloerisolatie (onderkant begane grondvloer):
- beter dan gemiddeld: thermoskussens, vlasplaten
- gemiddeld: platen van glaswol, EPS, steenwol, cellulose of PUR-schuim
- minder dan gemiddeld: gespoten purschuim met HFO, cellulair glas
- afraders: schapenwol en gespoten purschuim met HFK’s
Meer weten over het isoleren van de vloer? Kijk op Vloerisolatie of Zelf vloer isoleren.
Nog niet voor alle materialen een beoordeling
Er zijn ook isolatiematerialen waarvoor nog geen actuele milieu-beoordeling van NIBE beschikbaar is. Dit geldt onder andere voor isolatiematerialen van geëxpandeerde kurk, mycelium (schimmeldraden), grasvezel, hennepvezel, kalkhennepblokken, aerogel en VIP (Vacuüm Isolatie Panelen).
Isolatiewaarde en goed aanbrengen belangrijk
De voorkeursvolgorde is niet absoluut, maar verschilt per toepassing, per constructie en zelfs per fabrikant. Daarom is het belangrijker om te letten op een hoge isolatiewaarde en te zorgen dat het materiaal goed wordt aangebracht (als dat niet goed gebeurt kan het materiaal achteruit gaan en minder goed gaan isoleren). Kies daarom voor een gecertificeerd na-isolatiebedrijf als je de klus laat uitvoeren. Ga je zelf aan de slag? Volg de aanwijzingen van de leverancier van het isolatiemateriaal dan goed op. Breng materialen zo aan dat ze in de toekomst makkelijk te scheiden zijn voor hergebruik of recycling. De meeste isolatiematerialen gaan 75 tot 100 jaar mee, als ze op de juiste manier toegepast zijn. Alleen cellulose en vlasplaten gaan minstens 50 jaar mee.
Deze volgorde is gebaseerd op de milieu-classificatie (indeling) van NIBE (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie). Van de meeste isolatiematerialen en de bijbehorende materialen voor montage en afwerking zijn voor de winning van de grondstoffen, productie, transport, gebruik, onderhoud en afvalverwerking 17 milieu-aspecten beoordeeld. Denk aan de uitstoot van broeikasgassen en andere schadelijke stoffen, het opraken van grondstoffen en schade aan de natuur (ecosystemen). Sommige milieu-aspecten worden nog niet beoordeeld: landgebruik (natuur of landbouwgrond voor voedsel die voortaan wordt gebruikt om biobased bouwmaterialen te verbouwen), opslag van CO2 in biobased bouwmaterialen (tijdens de groei vastgelegd), uitstoot van microplastics, circulariteit (in hoeverre blijven materialen hoogwaardig in de kringloop of zijn ze hernieuwbaar). Verder is niet meegenomen in de vergelijking: hoeveel kan er van worden gemaakt (je kan bijvoorbeeld niet de hele aarde vol zetten met vlas, dus er is een grens aan de hoeveelheid vlasplaten die gemaakt kan worden), en hoeveel energie en CO2-uitstoot bespaar je door het isolatiemateriaal.
Voor plat dak zijn er andere materialen geschikt. Het isoleren van een plat dak kan je het beste overlaten aan een isolatiebedrijf. Bespreek met het bedrijf welk materiaal geschikt is.
Afraders isolatiemateriaal
Er zijn 2 echte afraders als isolatiemateriaal: schapenwol en gespoten purschuim met HFK's als blaasmiddel. Die materialen kan je dus beter niet nemen. Waarom is dat?
Gespoten PUR met HFK’s als blaasmiddel
Vloerisolatie met gespoten polyurethaan (PUR) met HFK’s als blaasmiddel is voor het milieu een afrader. De gebruikte HFK's zijn zeer krachtige broeikasgassen, tussen de 800 en 3200 keer sterker dan CO2. Daarom worden deze HFK’s voor gespoten vloerisolatie vanaf 2023 verboden. Het duurt gemiddeld 16 jaar tot het broeikaseffect van PUR-vloerisolatie met HFK’s is goedgemaakt door de CO2-besparing van lager energieverbruik in huis.
Producenten en isolatiebedrijven hebben alternatieven ontwikkeld: gespoten PUR-schuim met HFO’s of water als blaasmiddel. HFO’s zijn ook fluorkoolwaterstoffen, maar zonder krachtig broeikaseffect. De klimaatbelasting van PUR-vloerisolatie met HFO’s is veel lager dan met HFK’s, maar belast het milieu toch méér dan de meeste andere isolatiematerialen: daarom scoort dit minder dan gemiddeld. Bijna alle isolatiebedrijven die gespoten purschuim toepassen, werken al met PUR-schuim met HFO's of water.
Schapenwol
Schapenwol heeft een veel grotere milieu-impact dan andere isolatiematerialen. De uitstoot van broeikasgassen (CO2, methaan) is 20 keer zo hoog als die van steenwol of glaswol en 4 keer zo hoog als die van kunststof hardschuim isolatiemateriaal met dezelfde Rd-waarde. De mest van schapen zorgt voor meer stikstof in de bodem, waardoor de biodiversiteit afneemt. En in de schapenvacht wordt veel gif gebruikt tegen ongedierte. Over de hele levenscyclus heeft schapenwol een veel slechtere milieuscore dan de andere .
Om het milieu-profiel te berekenen worden de milieu-effecten van het houden van een schaap door NIBE verdeeld over de wol en het vlees: twee derde wordt toegerekend aan de wol, een derde aan het vlees. Schapenwol behoorde in eerdere vergelijkingen (classificaties) tot de beste keuze. Maar in de huidige vergelijking is dat niet meer het geval: schapenwol wordt nu gezien als een onaanvaardbare keuze. Hoe kan dat?
In de oudere milieu-vergelijking werd gebruik gemaakt van een andere database dan tegenwoordig. Een belangrijk verschil hiertussen is de toerekening van de milieu-effecten. In de eerdere berekeningen werd aangenomen dat de schapen voor het vlees worden gehouden en dat wol een afvalproduct is. Dat betekende dat er geen milieueffecten werden toegekend aan de productie van wol, en hierdoor scoorde schapenwol milieutechnisch zeer goed. In de huidige berekeningen wordt de verdeling bepaald op basis van de financiële waarde van de eindproducten van het schaap. Een schaap produceert wol en vlees. De milieueffecten van het houden van schapen en de uitstoot die schapen veroorzaken, vooral in de vorm van mest, worden verdeeld over de wol en het vlees. Twee derde wordt toebedeeld aan de schapenwol en een derde aan het vlees. Daardoor scoort schapenwol nu veel minder goed.
Correct aanbrengen is belangrijk!
Het is belangrijk om het isolatiemateriaal op de juiste manier aan te brengen. Waarom?
- Omdat de isolatie dan beter is en langer mee gaat. Het is belangrijk dat materialen goed aansluiten en er geen open naden en koudebruggen overblijven. Door openstaande naden verlies je warmte en kan vochtige lucht uit de woning in het isolatiemateriaal en de constructie trekken. Als het daar neerslaat, kan je schimmel krijgen en gaat de levensduur van de constructie en de isolatie achteruit. Vocht verslechtert ook nog eens sterk de isolatiewaarde van het isolatiemateriaal. Zorg daarom dat materialen goed op elkaar aansluiten met isolatieband of –tape. Gebruik je damp-open materialen als steenwol, glaswol of natuurlijke materialen? Gebruik dan een dampremmende folie. Lees daarover meer op Buitenmuur isoleren met voorzetwand en Dakisolatie.
- Voor je veiligheid. Als je gaat doe-het-zelven moet je heel precies de gebruiksaanwijzing van een product volgen, zodat je huid niet in aanraking komt met vezels (dat kan gaan jeuken) of je de vezels inademt.
- Zodat je de materialen kunt recyclen. Isolatieplaten, isolatiedekens en afwerkingsmaterialen kun je vastmaken met schroeven, spijkers of klemmen, of door het materiaal te ondersteunen. Daardoor kun je de materialen later makkelijker van elkaar scheiden en opnieuw gebruiken dan wanneer je ze hebt vastgemaakt met lijm, kit of bouwschuim.
Binnenkant dampremmender dan buitenkant
Als je gaat isoleren moet je er in principe voor zorgen dat de binnenkant van de constructie dampremmender is dan de buitenkant. ’s Winters is de lucht in huis warmer dan buiten. Warme lucht bevat meer vocht dan koude lucht. Je zou kunnen zeggen dat het vocht in je huis dan ‘naar buiten wil’. Als de binnenkant van de constructie niet dampremmender is dan de buitenkant trekt het vocht in het isolatiemateriaal en de constructie en blijft daar opgesloten. Daardoor krijg je schimmel en wordt de levensduur van de constructie bekort. Dit voorkom je door aan de binnenkant een dampremmend materiaal te kiezen of daar een dampremmende folie aan te brengen.
Welke soorten isolatiemateriaal zijn er?
De meest gebruikte materialen zijn steenwol, glaswol en EPS ('piepschuim'). Cellenbeton, PIR, PUR en resolschuim worden ook veel gebruikt.
Steenwol en glaswol zijn materialen van minerale oorsprong: steenwol is gemaakt van vulkanisch gesteente, glaswol van glasscherven en zand. EPS (piepschuim) is kunststof, gemaakt uit aardolie. Het kan ook gemaakt worden van melkzuur (een natuurlijke grondstof) en heet dan biofoam.
Minerale materialen
| Materiaal | Eigenschappen |
|---|---|
| Steenwol | Dekens en half harde platen. Gemaakt van vulkanisch gesteente met organisch bindmiddel. Goed recyclebaar. |
| Glaswol | Dekens en half harde platen. Grotendeels gemaakt van glasscherven. 100% recyclebaar. |
| Vacuüm silicium (of VIP) panelen | Platen met een vacuüm kern van gebrand silicium met aluminium omhulsel. Hoge isolatiewaarde. Op maat gemaakt. |
| Aerogelvlokken of dekens uit silicium | Vlokken of dekens. Siliciumdeeltjes met meer dan 95% lucht. Zeer hoge isolatiewaarde. Moeilijk verkrijgbaar. |
| Perliet | Korrels. Vulkanisch glas met veel opgesloten luchtbelletjes. |
| Vermiculiet | Korrels. Brandwerend, isolerend kleimineraal. |
| Cellulair glas | Platen. Ook bekend als foam glas. Hard schuim van een mengsel van glasafval en mineralen. Drukvast en waterbestendig. |
| Geëxpandeerde klei | Kleikorrels van opgeblazen gemalen klei (bekend van plantenbakken in kantoren en zwembaden). |
Kunststof materialen
| Materiaal | Eigenschappen |
|---|---|
| PF (Fenolformaldehyde) | Platen met hoge isolatiewaarde. Resolschuim |
| PUR (Polyurethaan) | Platen of schuim met hoge isolatiewaarde. |
| PIR (Polyisocyanuraat) | PIR is een minder brandbare vorm van PUR schuim. Hoge isolatiewaarde. |
| XPS (Extruded Polystyrene) | Platen van geperste microbolletjes. Drukvaster dan EPS. |
| EPS (Expanded Polystyrene) | Piepschuim. Met lucht of CO2 gevulde bolletjes die van aardolie zijn gemaakt, los of in platen. Kan ook van melkzuur gemaakt worden: dan heet het biofoam. |
| UF (Ureum Formaldehyde) | UF schuim wordt vloeibaar in bestaande spouwmuren gespoten. Het hardt uit tot kunststof hardschuimisolatie. |
Natuurlijke materialen
| Materiaal | Eigenschappen |
|---|---|
| Schapenwol | Dekens |
| Vlaswol | Half harde platen en dekens |
| Geëxpandeerd kurk | Platen van bast van de kurkeik |
| Katoen | Dekens en half harde platen |
| Houtvezel of houtwol | Half harde platen en dekens |
| Cellulosevezel | Vlokken en dekens van vezel uit oud papier |
| Hennepvezel | Half harde platen en dekens. Ook als hennepkalkblokken |
| Kokos | Half harde platen |
Overige materialen
| Materiaal | Eigenschappen |
|---|---|
| Thermoskussens en thermosheets | Polyesterfolie met aluminiumcoating, soms als 'multifolie' met tussenlagen van vezelmateriaal (natuurlijk of synthetisch) |
| Cellenbeton | Lichte bouwblokken van kalk, cement en zand. Bevat veel gesloten cellen met daarin stilstaande lucht. |
| Schuimbeton | Licht, ter plaatse gestort beton met veel cellen met stilstaande lucht. |
Vragen over isolatiematerialen
PUR en gezondheid
Kun je gezondheidsklachten krijgen door PUR?
Een aantal mensen heeft melding gemaakt van gezondheidsklachten nadat in hun huis PUR-schuim werd gebruikt voor vloerisolatie. Zij kregen bijvoorbeeld last van astmatische klachten, rode ogen, huiduitslag of van hun ademhaling. Het vermoeden is dat dit komt doordat er fouten zijn gemaakt bij de uitvoering. Bij vloerisolatie met PUR worden namelijk ter plekke twee vloeistoffen gemengd. Daarna wordt het PUR-schuim tegen de onderzijde van de vloer gespoten en meestal ook tegen een deel van de kruipruimtewand. Als de verhouding tussen de twee vloeistoffen niet helemaal goed is, kan er te veel gas vrijkomen. Het vermoeden bestaat dat dit de klachten veroorzaakte.
Onderzoeksbureau TNO stelt dat de kans op gezondheidsklachten bij het aanbrengen van PUR-schuim-vloerisolatie klein is, maar niet volledig uit te sluiten. Volgens de Gezondheidsraad is de kans dat je als bewoner klachten krijgt bij gespoten PUR-schuim vloerisolatie onwaarschijnlijk als het op de juiste manier wordt aangebracht. Je komt dan namelijk niet in contact met gevaarlijke stoffen.
Kies daarom altijd voor een gecertificeerd isolatiebedrijf als je gaat isoleren met PUR. Deze volgen de wettelijke voorschriften van het Bouwbesluit en worden daar ook op gecontroleerd.
Risico’s bij PUR-spouwmuurisolatie
Ook bij spouwmuurisolatie wordt er gewerkt met PUR-schuim dat ter plaatse wordt gemengd en daarna in de spouw wordt gegoten. Hierbij zijn de gezondheidsrisico’s nog kleiner dan bij vloerisolatie met gespoten PUR-schuim. Dat komt doordat het isolatiemateriaal in een afgesloten ruimte zit (de spouw) en van buitenaf wordt aangebracht, niet vanuit de woning zoals bij vloerisolatie.
Risico’s bij PUR-isolatie aan de binnenkant van daken en muren
PUR-isolatie wordt ook gebruikt voor het isoleren van de binnenzijde van daken en gevels. Hier is nog geen certificering voor (zoals die er wel is voor vloerisolatie met PUR). Er zijn dus nog geen bedrijven die gecertificeerd zijn om dit te doen. Daarom raden wij deze vorm van isolatie niet aan.
PUR-schuimplaten: geen risico’s
De gezondheidsrisico’s spelen niet bij kant-en-klare PUR-producten, zoals PUR-schuimplaten. De stoffen worden namelijk niet ter plekke gemengd en de platen geven geen schadelijke stoffen af.
PUR-schuim of bouwschuim in spuitbussen
Bij PUR-bouwschuim in een spuitbus, dat je gebruikt voor het dichtmaken van naden en kieren, zijn de gezondheidsrisico’s zeer klein. De stoffen zitten in de juiste mengverhouding in de spuitbus. Wel gelden veiligheidsvoorschriften: voorkom huidcontact en ventileer de ruimte goed bij het aanbrengen. De veiligheidsvoorschriften staan op de spuitbus.
Wat kunnen bedrijven doen om gezondheidsklachten te voorkomen?
Om te voorkomen dat je gezondheidsklachten krijgt bij het isoleren met PUR-schuim, zijn de richtlijnen aangescherpt voor alle bedrijven die PUR-schuim aanbrengen:
- Als bewoner moet je tijdens en kort na de werkzaamheden je huis uit als de woning met PUR-schuim wordt geïsoleerd. Tijdens het isoleren en in de dagen erna moet extra worden geventileerd.
- Voorlichting voor jou als bewoner is verplicht over veiligheidsmaatregelen vooraf, tijdens en na het aanbrengen van gespoten PUR-schuim.
Voor gecertificeerde bedrijven is er bovendien verplichte opleiding en onafhankelijke controle voor het aanbrengen van gespoten PUR-schuim. Gecertificeerde bedrijven die aan alle eisen voldoen, vind je op Verbeterjehuis.nl.
Advies van Milieu Centraal over gebruik van PUR
Meer informatie over isolatiematerialen
Op de site van NIBE staat een lijst met isolatie-producten die een gunstig milieuprofiel hebben en daarom het DUBOkeur keurmerk hebben gekregen.
Als je je registreert, kan je op de site van NIBE uitgebreide milieubeoordelingen van verschillende materialen bekijken.
Misschien ook interessant voor jou
Vloerisolatie
Klaar met koude voeten en vocht in huis? Laat dan je vloer isoleren. Dat voelt prettig aan en je energierekening gaat omlaag. Maar hoe kan je jouw vloer...
Dakisolatie
Een warmer huis en toch een lagere energierekening. En het is ook nog beter voor het milieu. Een goed idee dus, je dak isoleren. Zelfs als er al een dunne...
Buitenmuur isoleren met voorzetwand
Je kunt de buitenmuur van je huis aan de binnenkant isoleren met voorzetwanden. Handig als je enkelsteens muren hebt (muren zonder spouwruimte), maar ook...